|
6 bob. Ishlab chiqarish jarayoni va uning natijalariBog'liq Iqtisodiyot nazariyasi -ishlab chiqarishBirinchi omil
– xodimlar sonini tezda oshirib bo‘lmaydi yoki deyarli
mumkin emas. Bu borada har bir mamlakat aholisining yalpi soni va ayniqsa,
mehnatga layoqatli kishilar ulushi chegara hisoblanadi. O‘zbekistonda bunga
16 yoshdan 60 yoshgacha bo‘lgan, ya’ni mehnat qilish qobiliyatiga ega
bo‘lganlar kiradi.
Ikkinchi omil
– mehnat vositalarini zarur ko‘lamga ko‘paytirib borish
mumkin. Ammo buni darhol amalga oshirib bo‘lmaydi. Sababi, ya’ni
mashinalarni, binolarni yaratish uchun bir necha yillar ketadi va kapital
mablag‘lar talab qilinadi.
Uchinchi omil
– avvalambor, yer va foydali qazilmalar mutlaqo
cheklangan. Ayni vaqtda foydali qazilmalar topilib, hisob-kitob qilingan tabiiy
boylik zaxiralariga va potensial (hali yetarli darajada hisob-kitob qilinmagan)
resurslarga bo‘linada. Ko‘pgina mumlakatlarda olib borilgan tadkiqotlar shuni
ko‘rsatmoqdaki, razvedka qilingan neft, gaz va ko‘mir zaxiralari XXI asrning
o‘rtalarigacha yetishi mumkin.
Shu sababli butun mamlakatning yoki alohida korxonaning ishlab
chiqirish imkoniyatlarini aniqlash amaliy ahamiyatga ega. Ishlab chiqarish
imkoniyatlari deganda, resurslardan to‘la - to‘kis foydalanilganda
erishiladigan mahsulot ishlab chiqarishning eng katta hajmi tushuniladi.
Xo‘jalik resurslari yetishmagan taqdirda quyidagi yo‘llardan birini tanlash
mumkin: ishlab chiqarish omillarini qo‘llashning yo‘l qo‘yilgan barcha
variantlaridan eng ma’quli, eng hayotiyligi tanlab olinadi. Mashinasozlik
zavodlarida:
a) fuqarolar ehtiyoji uchun (engil avtomobillar, sovutgichlar,
changyutgichlar va hokazolar);
b) armiya uchun mahsulot (tanklar, raketalar va hokazolar) ishlab
chiqariladi, deb taxmin qilaylik. Hukumat mashinasozlik korxonalarining
egalari vujudga kelgan talabni hisobga olib, qanday qilsa ishlab chiqarish
resurslardan to‘laroq foydalanish mumkin, degan masalani hal etishi kerak.
Urush davrida mo‘ljallangan miqdor bo‘yicha ishlab chiqarishning barcha
omillari 170 ming dona qurol - yarog‘ vositalarini tayorlash uchun mahsulot
va 300 mingta buyum ishlab chiqarishni nazarda tutadi. Boshqa variantlarni
tanlash imkoniyatlari 6.1- jadvalda yaqqol aks ettirilgan. Jadval resurslardan
to‘la-to‘kis foydalanilgan taqdirda qanchadan-qancha , turli-tuman ne’matlarni
yaratish mumkin ekanligini ko‘rsatadi.
|
| |
