139
Ikkichidan
, xo‘jalik yuritishning industrlashgan ko‘rinishiga biz
Yevropa (masalan, Gretsiyada), Osiyo va sobiq
ittifoq hududidagi qator
davlatlarda duch kelishimiz mumkin.
Uchunchidan
, ishlab chiqarishning postindustrial bosqichi eng
rivojlangan mamlakatlarda, masalan, aytaylik
AQSh va Yaponiyada qaror
topmoqda. Ana shu mamlakatlarda qishloq xo‘jaligi xodimi iqtisodiyotning
industriyaga qadar ko‘rinishi hukm surayotgan mamlakatlardagi xodimga
qaraganda 15 baravar ko‘p mahsulot ishlab chiqarishga qodir.
Ayni vaqtda
axborotni olish, uni o‘zgartirish va undan foydalanish bilan bog‘liq holda
bormoqda.
Shu bilan bir qatorda, texnik-iqtisodiy jihatdan ortda qolgan xalqlarning
aksariyati axborotlar jamiyati sari turli tezlikda harakat qilmokda. Shuning
uchun nisbatan ishonch
bilan taxmin qilish mumkinki, XX asrda butun
dunyoda iqtisodiyotning eng yangi tarkibiy tuzilishi yanada keng yoyiladi.
Ayni vaqda ayrim mamlmkatlar ehtiyojlarining o‘sib borishi va resurslarning
cheklanganligi o‘rtasidagi ziddiyatni bartaraf etishning o‘zlari uchun
maqbulroq usullarini topishlari mumkin.
XIX asrning oxiri - XX asrning boshidagi ishlab chiqarishning tarkibiy
tuzilishi
Iqtisodiyotning industriyaga qadar va industrlashgan
davrida yashagan
odam ishlab chiqarish deganda, moddiy ne’matlarni yaratish bilan bog‘liq
faoliyat sohasini ko‘z oldiga keltiradi. XVIII asr uchun, masalan, quyidagi fakt
e’tiborga sazovor. Taniqli ingliz iqtisodchisi Adam Smit jamiyat boyligini
faqat unumli mehnat – moddiy ne’matlarni
yaratuvchi faoliyat vujudga
keltiradi deb hisoblagan. U ruhoniy, huquqshunos,
yozuvchi, aktyor,
masharaboz, sozanda, opera xonandalari, raqqoslar va hokazolar xizmatini
unumsiz mashg‘ulotlar qatoriga kiritgan.
Ammo hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasi xo‘jalikning
yangicha
voqeligini aks ettiradi. XX asrning oxiri va XXI asrning boshi uchun
postindustrial ishlab chiqarishning eng yangi tarkibiy tuzilishi xosdir. U
boshqalardan farq qiluvchi qator xususiyatlarga ega.
1. Eng yangi ishlab chiqarish haqiqiy va istiqboldagi ehtiyojlarning butun
doirasi yalpi qondirilishini ta’minlashga qodir.
2. Hozirgi iqtisodiyot ishlab chiqarishning bir-birini to‘ldiruvchi ikki
sohasini: moddiy (ashyoviy boyliklarni yaratadi) va nomoddiy (ma’naviy,
axloqiy va boshqa qadriyatlarni – madaniyat, san’at, fan va xokazo asarlarni
yaratadi) sohalarini o‘z ichiga oladi.
3. Hozirgi zamon ishlab chiqarishiga xizmatlarning alohida sohasi uzviy
ravishda kirib boradi. Xizmat – aniq maqsadga qaratilgan faoliyatning shunday
140
bir turiki, uning foydali natijasi mehnat jarayonida namoyon bo‘ladi va
ehtiyojning u yoki bu to‘rini qondirish bilan bog‘liq. Xizmatlar ishlab chiqarish
faoliyatining sohalariga muvofiq ravishda ikki turga bo‘linadi.
Ularni moddiy xizmatlar (bunday xizmatlarni yuk transporti,
ishlab
chiqarishga xizmat kursatuvchi - aloqa, savdo, uy-joy, maishiy xizmat va
hokazolar amalga oshiradi) va moddiy bo‘lmagan xizmatlar (bunday
xizmatlarni maorif, sog‘liqni saqlash, ilm-fan, san’at ijtimoiy ta’minot, bank,
ijtimoiy sug‘urta va hokazo muassasalar ko‘rsatadi) deb farqlashadi. Yuksak
darajada rivojlangan ishlab chiqarish tarkibiy tuzilishining chizmasi 6.4-
chizmada tasvirlangan.
