Sementitlash haroratining o‘zidayoq toblash va past temperaturada
bo‘shatish.
Bu usul faqat sirtqi qatlam qattiq bo‘lsa kifoya, kelgan mexanik xossalari
baribir detallarga ishlatiladi. Sovuq bilan ishlash qoldiq austenitni ko‘p
qismini
martensitga aylantiradi – sirt qattiqligini oshiradi.
Sementitlangan detallar qattiqligi HRS = 58-62, o‘zaginikini HRS = 25-35.
Po‘latlarni azotlash
Detal yuza zonasini azot bilan diffuzion to‘yintirish
azotlash deyiladi.
Azotlash mashina detallarini ishqalanib yeyilishga chidamliligini va baquvvatlik
(bardoshlik) chegarasini ko‘tarish uchun qo‘llaniladi:
tirsakli val, tsilindr
gilьzapari, chervyaklar, tishli g‘ildiraklar va h.k.
Detallar
azotlashdan oldin toblanadi, yuqori bo‘shatiladi, toza (yakuniy)
ishlanadi.
Azotlash
germetik
– zich yopiladigan mufelь pechlarida yoki
konteynerlarda 500-600
0
S haroratida olib boriladi. Mufelga ma’lum
tezlikda
ammiak (NH
3
) yuboriladi: ammiak parchalanadi:
2NH
3
=2N+3H
2
;
Ajralgan atomlar ammiak metall yuziga adsorbtsiyalanadi va uning kristallik
panjarasiga diffuziyalanadi. Nitridlar hosil bo‘lishi natijasida struktura va mexanik
xossalari o‘zgaradi.
Uglerodli po‘latlarni azotlashda po‘lat tarkibidagi
uglerod miqdori ortishi
bilan azotni diffuziyalanish tezligi pasayadi.
Azotlashda G‘e – N tizimida quyidagi fazalar hosil bo‘lishi mumkin.
1. α- faza - bu azotni α - temirdagi qattiq eritmasi.
2. γ- faza - bu azotni γ - temirdagi qattiq eritmasi.
3. γ
1
- faza – temir nitrid – G‘e
4
N
4. ε – faza – bu temirni G‘e
2
N tarkibli nitridi.
Azotlangan po‘lat yuza qatlami ε – fazali bo‘lsa, u suv va atmosfera
sharoitida zangbardosh bo‘ladi. ε va γ
1
fazali qatlamlar nisbatan yuqori qattiqlikka
ega emas (HV=450-550). Ancha – muncha qattiqlikka
ega maxsus legirlangan
po‘latlarni (Sr, Mo, Al, V, Ti bilan) azotlash yo‘li bilan olinadi. Bu legirlovchi
elementlar nitrid hosil qiluvchi elementlardir.
Po‘lat 38X2MYuA po‘latini azotlanagandan so‘ng
yuqori qattiqlik va
ishqalanib yeyilishga qarshilik olinadi: HV=1200.
Azotlash jarayoni ancha uzoq vaqtni talab qiladigan operatsiya. Masalan,
38X2MYuA po‘latida azotlangan qatlam qalinligi t=0,5mm olish uchun harorat
500-520
0
S da 55 soat ushlab turish kerak.
