Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti sanoat mikrobiologiyasi

39 
Aerob mikroorganizmlarni oʻstirish 
Yuza kultura usuli. Aeroblar quyuq yoki sochiluvchan muhitda, 
shuningdek, tubi keng shisha idishdagi yupqa suyuqlik qavatida: Petri 
likopchalarida, 
kolbalarda, 
matras, 
kyuvetalarda 
oʻstiriladi. 
Mikroorganizmlar ekilgan idishlar termostatda yoki termokamerada 
doimiy haroratda saqlanadi. Ular muhit yuzasida rivojlanib, bevosita 
havodan kislorod oʻzlashtiradi. Suyuq muhitda obligat aeroblar juda 
qalin parda shaklida oʻsadi. Fakultativ anaeroblar suspenziya, parcha-
parcha, choʻkma hosil qilib suyuq muhit ichida ham, yupqa parda 
shaklida yoki yoppasiga chim hosil qilib oʻsadi.
Sanoatda limon kislota olish uchun mikroorganizmlar suyuq muhit 
yuzasida, ferment preparatlari olish uchun sochiluvchan muhitda 
oʻstiriladi.
Chuqur holda oʻstirish. Bu usul davriy va toʻxtovsiz boʻlishi 
mumkin. Davriy jarayonda oziq mihitining hammasiga kultura ekiladi 
va zarur miqdordagi biomassa yoki mahsulot toʻplanguncha optimal 
sharoitda ma’lum vaqt oraligʻida oʻstiriladi.
Suyuqlikning chuqur qatlamida aeroblar oʻsishini ta’minlash uchun 
kislorod boʻlishi zarur. Mikroblar hujayrasi faqat erigan kisloroddan 
foydalanadi, uning eruvchanligi esa past (4-7 mg/l). Suyuq kulturalar 
aeratsiyasida sterillangan oddiy havodan yoki kislorod, azot va uglerod 
dioksid aralashmasidan foydalaniladi. Aeratsiya bilan birga koʻpincha 
mexanik aralashtirish usuli birga qoʻllanadi.
Aerob kulturalarni suspenziya holatidagi suyuq muhitni ozginadan 
probirkalarga yoki har xil hajmdagi kolbalarga quyib ekib, keyin 
termokameraga qoʻyiladi. Muhitning kislorod bilan qanchalik 
toʻyinganligi ma’lum xatolik bilan sulfit usulida aniqlash mumkin. 
Buning uchun sulfitning oziq muhitiga teng boʻlgan hajmdagi suvli 
eritmasini kolbalarga quyib, tebratma uskunaga qoʻyiladi va ma’lum 
vaqtda oksidlangan sulfit miqdori aniqlanadi.
Toʻxtovsiz chuqur oʻstirishlari laboratoriya fermentlarida olib 
boriladi. Bular hajmi 1 dan 10 litrgacha boʻlgan shisha apparatlardir, 
Ularda toʻxtovsiz ravishda oziq muhiti berib turiladi, sterillangan havo 
yuboriladi, harorat, pH tartibga solinadi, koʻpik yoʻqotiladi va hokazo. 

40 
Apparatdan toʻxtovsiz ravishda tayyor kultural suyuqlik oqib turadi. Bu 
jarayon xemostat yoki turbidostat tipda amalga oshadi. Bular kulturani 
dinamik muvozanat holatida saqlash usullari bilan farq qiladi.
Xemostat rejimida kulturaning oʻsishi limitlovchi (cheklovchi) 
omil konsentratsiyasi bilan tartibga solinadi. Muayyan omil sifatida 
uglerod, azot, fosfor, oʻstiruvchi moddalar manbaidan, kislorod, pH va 
haroratdan foydalanish mumkin. Limitlovchi omil ta’siridagi mumkin 
boʻlgan 
oʻzgarishlarni 
aniqlash 
ishlab 
chiqarish 
sharoitida 
mikroorganizmlarni toʻxtovsiz oʻstirish jarayonini boshqarishda katta 
ahamiyatga ega, materiallarni tejab sarflashga, produtsentlarning genetik 
imkoniyatlaridan samarali foydalanishga ega koʻp mahsulot olishga 
imkon beradi. Turbostat rejimida biomassaning konsentratsiyasi doimiy 
saqlanadi. Shu maqsadda boyitilgan oziq muhitlaridan foydalanish 
mikroorganizmlarning deyarli eng yuqori tezlikda koʻpayishiga imkon 
beradi. Biroq bunda hujayralar konsentratsiyasi uncha yuqori boʻlmaydi. 
Bundan tashqari, hujayralar zichligini fotometrik nazorat qilish uchun 
oziq muhiti tiniq (shaffof) boʻlishi kerak. Bu ishni faqat laboratoriya 
sharoitida bajarish mumkin.
Chuqurda oʻstirish jarayoni gomogen yoki geterogen-toʻxtovsiz 
boʻlishi mumkin. Gomogen-toʻxtovsiz jarayonda jadal aralashtirayotgan 
fermentyorda barcha parametrlar (oziq moddalar konsentratsiyasi, 
hujayra titri va boshqalar) vaqt mobaynida doimiy boʻladi. Geterogen-
toʻxtovsiz prosessda esa oʻzaro ketma-ket birikkan bir nechta 
fermentyordan foydalaniladi. Bunda oziq muhiti birinchi fermentyorga 
solinadi, tayyor kultural suyuqlik oxirgi fermentyordan oqib tushadi.
Bu holda toʻxtovsiz ravishda oziq muhiti kelib turadi, lekin 
hujayralar doimiy oʻsish sharoiti bilan ta’minlanmaydi (nechta apparat 
boʻlsa, shuncha oʻstirish sharoiti mavjud). Kulturani bunday sharoitda 
oʻstirish jarayoni fiziologik jihatdan emas, balki texnologik jihatdan 
toʻxtovsiz hisoblanadi. Bu usul spirt va achitqilar olishda keng 
qoʻllaniladi.

Download 1,19 Mb.