Qaynona-kelin o‘rtasidagi nizolar
157
di ham. Ideal qaynona, ideal kelin ham b o iish i
mumkin emas.
Kelinlar o ‘zlari tushgan yangi oila a’zolariga
ilk
taassurot asosida baho berishga oshiqmasliklari lozim.
Aks holda, pashshadan fii yasash ham hech gap emas.
Kelinlar
og‘ir~bosiq, sabr-toqatli bo‘lishlari, iloji
boricha o‘zlari tushgan xonadon a’zolarining yaxshi to-
monlarini ko'rishga intilishlari, eri shu xonadon a’zosi
ekanligini unutmasligi lozim. Ana
shunda
bu oila
tinch-totuv bo‘ladi. Zotan, kelin bu xonadonga besh
kunlik mehmon emas, balki bir umrlik a ’zo bo‘lib kel-
ganligini unutmasligi kerak.
2.
Qaynona-kelinning dunyoqarashlari va uy-
ro‘zg‘or tutishlari orasida kelishmovchilik paydo bo‘ladi
va keskinlashadi.
Ikki avlodning dunyoqarashi, hayotiy tamoyillari
o ‘rtasida tafovut bo‘lishi tabiiy holdir. Ammo aksariyat
hollarda qaynona-kelinlar ko‘p jihatdan bir-birining aksi
bo‘ladilar. Ayrim hollarda esa qaynona-kelin andishani
yig‘irtirib quyib, har birlari o‘z gaplarini o ‘tkazishga
harakat qiladilar. Bunday kelishmovchiliklarning oldini
olish uchun kattalar yoshlami kiyinishi, soch turmaklashi,
yoqtirgan kuy va ashulalarini tinglashi va shu kabi boshqa
masalalalarda ulami o‘z holiga qo‘yishlar, lozim. Yoshlar
ham o ‘z navbatida iloji boricha ota-onalarini tushunish-
ga intilishlari, ulaming g'ashiga tegadigan noo‘rin qiliq
va odatlardan qaynonaga xush kelmaydigan salbiy «xoyi-
xavaslardan» o ‘zlarini tiyishlari kerak.
3. Ba’zi kelinlar kelinlik va onalik vazifalarni ba-
jarishga tayyor bo‘lmaydilar.
Shunday kelinlar bo‘ladiki, ular na ovqat pishirishni,
na kir yuvishni, na kattalar bilan muomala qilishni bi-
ladilar.
Kelin kelinligining birinchi kunidanoq hamma
narsani kerakligicha bilishi va katta tajribaga ega bo‘lgan
qaynonasi darajasida turishi juda qiyin. U darajada bil-
masa ham mayli-ya, lekin bilishni istamasa qiyin.
Shuning uchun nikohgacha onalar qizlariga osh-ovqat
pishirishni, meva-sabzavotlardan qishga sharbat, tuzla-
ma, murabbolar tayyorlashni uy-joyni saramjon-sarishta
tutishni, did bilan mehmon kutishni, tejamkorlikni, oila
byudjetini iqtisod qilishni, uy anjomlari, jihozlaridan
158
asrab-avaylab foydalanishni va shu
kabi uy-ro‘zg‘or
ishlarini
o ‘rgatishga alohida e’tibor berishlari zarur.
Chunki el orasida «qiz birovning xasmi, boshqa oilaga
tushishi bor» degan xikmat bor. Shunga qarab qizlarni
puxta tayyorlash kerak.
Qaynonalar ham kelinlardan hadeb kamchilik va
qusur axtarmasdan, uni o‘z farzandiday ko‘rib, bilma-
ganini sabr-toqat bilan o'rgatib borishi lozim. Kam-
chiliklarini yuziga solavermasdan, yaxshi tomonlarini
gapirib turishlari kerak. Yaxshi so‘z ham, yomon so‘z
ham bir og'izdan chiqadi. Qaynonalar kelinlarida hosil
qilingan ko‘nikma va malakalaming o‘z o‘g‘li uchun va
kelajakda o‘z nabiralari uchun xizmat qilishini esda
tutishlari kerak.
4. Ayrim hollarda qaynona-kelin bolalar tarbiyasi
masalasida kelisha olmay qoladilar. Ayrim oilalarda
bolalar yo bobo-buvilar yoki ota-onalar tom onidan
m e’yoridan ortiqcha erkalatib yuboriladi. Natijada
ota-onalar bilan bobo-buvilar o'rtasida «bolaga kim
tarbiya berishi kerak» degan masalada kelishmovchilik
kelib chiqadi. Aslida ular ham, bular ham bolalarning
kelajakda yaxshi kishilar bo‘lib yetishishini istaydilar,
tanlagan yo‘llari esa turlicha, biroq ular bir bitimga
kelib olishmasa, bola tarbiyasining holiga voy deyave-
ring. Buning uchun ular boladan xoli joyda bir
murosaga, yakdil qarorga kelib olishlari lozim. Ana
shunda bobo-buvilar ham, ota-onalar ham ahillik bi
lan bola tarbiyasi borasida o ‘zaro mos chora-tar-
biyalami belgilab olishlari lozim. Bunda bola qanday
muhit va shart-sharoitda, davrda
o ‘sayotganini, mi-
jozi turini hisobga olish zarur.
5. Ba’zan katta xonadonda ovsinlar qaynona iltifoti-
ni qozonish yo‘lida bir-birilaridan rashk qilishlari asosi-
da kelishmovchiliklar kelib chiqadi.
Oilada ikki va undan ortiq kelin bo‘lsa, qaynona
ularning hammasiga
bir xilda qaray olmasligi tabiiy
holdir. Kelinlardan birontasi qaynonaning didiga yaqin-
roq, ba’zisi uzoqroq bo‘ladi. Ayollar o ‘ta ruhiy sez-
girliklari tufayli buni tezda sezadilar. Natijada «o‘gay»
kelin bilan qaynona o ‘rtasida kelishmovchilik boshlana-
di. Bunday holning oldini olish va ovsinlar orasiga
sovuqchilik tushirmaslik uchun qaynona o ‘z kelinlariga
159
mumkin qadar bir xilda munosabatda bo‘lishi (ammo
bu yerda har bir kelinnnig muomalasi, munosabatini,
qaynonaga bo’lgan
mehrini hisobga olish inkor etil-
maydi), rashk qilishlariga
imkon yaratib qo'yishdan
ehtiyot bo'lishlari kerak. Bu o‘rinda shaxsan kelinlar-
dan ham aql-idrok, mulohazalilik va sabr-toqat talab
qilinadi.
6. Ba’zi hollarda qaynona kelinning yosh xususiyat-
larini, qiziqishini, orzu-havaslarini, ishlashi yoki
o ‘qishini hisobga olmaydi.
Qaynonalar orasida umr bo‘yi uy bekasi bo‘lganlari
ham bor. Ular ishlash bilan uy-ro‘zg‘or ishlarini barovar
olib borishni o ‘z boshidan o ‘tkazmagan. Ana shunday
qaynonalar yoshligida o'zlarini risoladagiday kelin
bo‘lganman deb biladilar, Qaynota-qaynonalarini qanday
izzat qilganliklarini, «ularning soyalariga ko‘rpacha sol-
ganlarini» (rostm i-yolg'onm i, baribir) tez-tez eslashni
yaxshi ko‘radilar va kelinlarining ham «o‘zlariday»
bo’lishini istaydilar. Ba’zan esa uni o ‘g‘li orqali ochiq-
dan-ochiq talab qiladilar. Bunga kelinlarining imkoni
bormi, yo‘qmi, o ‘ylab ham ko'rmaydilar. Bunday
qaynonalar «ehtiyojini» qondirish imkoniyatiga ega
bo‘lmagan kehnlar ularning g‘azabiga uchraydilar. Kelini
haqida bo ‘lar-bo‘lmas gaplarni o ‘g‘illarining qulog‘iga
quyadilar. « 0 ‘g‘limga aytib seni qo‘ydirib yubormasam,
yurgan ekanman» — deya do‘q-po‘pisa qiladilar. Ba’zi
hollarda maqsadlariga erishadilar ham. Bunday qayno
nalar o‘g‘illari, nabiralari baxtidan ko‘ra o ‘z huzur-halo-
vatlarini ko‘proq o‘ylaydilar. Buning oldini olish uchun
o‘g‘ildan g‘oyat tadbirkorlik talab qihnadi.
7. Ayrim kelinlarning yangi oilaga moslashishi qiyin
bo‘ladi, oqibatda qaynona-kelin orasida kelishmovchi-
liklar kelib chiqadi.
H ar bir oilaning o ‘ziga xos muhiti, qonun-qoidalari,
an’analari, atrofda yuz berayotgan voqea-hodisalarga
beradigan baho mezonlari, hatto faqat shu xonadon a’-
zolari tushunadigan, shartli ravishda qabul qilingan
so‘z, iboralari bo‘ladi. Yangi tushgan kelin o ‘zi bilan o ‘z
tug'ilib o‘sgan uyining muhitini, odat-ko‘nikmalarini
ham olib keladi. Shuning uchun ham ayrim hollarda
kelin bilan qaynonaning oilaviy muhitlari mos kelmay
qoladi.
160
O ta-onalar ihtisodiy, moddiy, ijtimoiy saviyasi
orasidagi tafovut ham aksariyat kelin-kuyov orasidagi
munosabatlarni keskinlashuviga ta ’sir qilishi mumkin.
Bunda iqtisodiy omil shu bilan ifodalanadiki, kelin
yangi tushgan xonadonda qizlik xonadonidagi iqtisodiy
mo‘l-ko‘lchilikni ko‘rmasdan, o ‘z turmushidan sovushi
mumkin.
Shuning uchun ham donolar: «Qiz bersang o‘zing-
dan bir pog‘ona balandga ber, sening xonadoningda
ko‘rmaganini yangi xonadonida koirib, yangi xonadon-
ga ko‘nikishi oson kechadi. Qiz olsang o'zingdan bir
pog‘ona pastdan ol. Shunda kelin o‘z uyida ko'rmagan
m o‘l-k o‘lchilikni sening xonadoningda ko‘rib, bu
muhitga tez ko'nikadi» — deganlar.
Madaniv-iitimoiv omil. Kuyov m a’lumotli, mada-
niyatli oiladan bo‘lib, kelin aksincha dehqon, ishchi
yoki savdogar oiladan bo‘lsa, yoki er-xotindan biri sha-
hardan, ikkinchisi qishloqdan bo ‘lsa, bu ijtimoiy-
madaniy tafovutlar ham er-xotin o'rtasidagi ixtiloflarni
keltirib chiqarishi mumkin. Kelin-kuyovlar ijtimoiy ke
lib chiqishida ham, iqtisodiy ta ’minlanganlikda ham
bir-biriga mushtarak bo‘lishlari maqsadga muvofiqdir.
Bordi-yu, kelin boshqa millatga mansub bo ‘lsa,
uning yangi oilaga moslashishi yanada qiyin bo‘ladi.
Masalan, o ‘zbek xalqida kekirish to ‘yganlik — shukro-
nalik belgisi hisoblanib kelgan. Rus xalqida esa bu odat
o ‘ta odobsizlik hisoblanadi. Shu sababli yangi
oilaga
moslashish ham osonlikcha kechavermaydi. Buning
ustiga kelin uchun bu oila yangi, ayni paytda
«begona»dek tuyuladi.
Kelinning yangi oilaga moslashishi uning mijozi
turiga ham bog‘liq. Masalan, ko‘proq xolerik mijozga
mansub bo‘lganlar tez moslashadilar. Biroq yengilroq,
tezroq va andishasiz kelinlarning yangi oilaga mos
lashishi qiyinroq kechadi.
Yangi sharoitga oson moslashadigan hamda uni
osongina o‘zlashtirishga tayyor bo‘lganlar sangvinik mi-
t jozdir.
Flegmatik mijoz esa vazmin, og‘ir karvon bo‘lgani
uchun yangi oila sharoitiga sekinlik bilan moslashadi.
Bir moslashib olganidan keyin esa uni o’zgartirishni
sira-sira istamaydi, uncha-m uncha gap-so‘zga parvo
6 — O ila psixologiyasi
161
qilmaydi. Melanxolik mijozlar ham shunga yaqin.
Ammo sal narsadan ularning ruhi tushib ketadi, bo‘lar-
bo‘lmasga xafa bo‘laveradi. Ruhiy jihatdan esa nihoyat-
da sezgir boMishadi.
Har bir mijoz turining yuqorida berilgan qisqacha
shartli xarakteristikasini, ularning o'ziga xos xususiyat-
larini bilib olgan qaynona-kelinlarning til topib ketish-
lari oson ko’chadi.
Ba’zi qaynonalar o‘g‘lini kelinidan qizg‘onadi va
oqibatda kelini bilan kelisholmasdan qoladi. Bunday ni
zolar, odatda kamfarzand yoki yolg'iz o ‘g‘il otasiz oila-
da o ‘sgan taqdirda ko‘proq uchraydi.
| 