Gormonal saqlanish vositalari
Murakkab gormonal saqlanish vositalari
(MGSV).
Gormonal saqlanish vositalari tarkibiga ayollar tuxum-
donida ishlab chiqariladigan gormonlaming, ya’ni es
trogen va progesteronning sintetik analoglari kiradi.
Hozirgi davrda
gormonal vositalar tarkibi asosan
kam dozali estrogenlar (EE), ya’ni
etinilestradiol va
gestagenlar
—
19
—
nortestosteronlar,
ya’ni
noretinodrel (I avlod), noretisteron, etinodiol diatsetat,
lenestrenol, levonorgestrel norgestrel (II-avlod), dezo-
gestrel, gestoden, norgestimat (III-avlod) va
17 —
gidroksprogesteron,
medroksiprogesteronsetat
va
boshqalardan tashkil topgan. Ular bir qator xususiyatlari
bilan boshqa vositalardan afzalroqdir. Uchinchi avlod
gestagenlari progesteron retseptorlariga oz miqdorida
ham kuchli ta ’sir qilib, ovulyatsiyani to ‘xtatish xususi-
yatiga ega bo‘lishi bilan I va II avlod gestagenlaridan
farq qiladi. Mutaxassislaming fikricha, ushbu vositalar-
ning ahamiyati so‘nggi o‘n yillik ichida yuqori pog‘ona-
ga ko'tarildi. Sababi, bu vositalar ko‘pgina ijobiy
xususiyatlarga ega. Awalo bu vositalar mikrogrammlar-
da qo‘llanadi, lipid modda almashinuvini buzmaydi,
androgen faolligi nihoyatda kam bo‘ladi va qolaversa,
yurak-qon tomiri sistemasida patologik o ‘zgarishlarni
keltirib chiqarmaydi.
195
B o ‘y id a
bo‘lishdan saqlovchi gormonal vositalarning
turlari juda ko‘p. Ular tarkibidagi gormonlaming nisbati
va dozasiga ko‘ra bir, ikki va uch fazali vositalarga
bo‘linadi.
Bir fazali vositalarning har bir tabletkasi bir xil nis-
batda estrogen va gestagendan tashkil topgan, ular:
marvelon (EE 0YU030 mg va 150 mg dezogestrel),
rigevidon (EE 0,030 mg va 0,150 mg levonorgestrel),
mikroginon-28 (EE 0,30 va 0,150mg levonoergesrel) ki
radi.
Ikki fazali vositalarning birinchi o‘nta tabletkasi
faqat etrogenlardan iborat b o ‘lib, qolgan 11 dona
tabletkaning tarkibi esa ham estrogen, ham gestagenlar-
dan tashkil topgan. Bunga anteovin kiradi.
Uch fazali vositalardagi tabletkalar tarkibida estrogen
va gesrogenlar miqdori va nisbati hayz siklining faza-
lariga munosib bo‘ladi. Ba’zi MGSVlar 28ta tabletka-
dan tashkil topgan bo'lishi mumkin. Bunday hollarda
so‘nggi 7ta tabletkalar tarkibida garmon bo‘lmay, ularda
temir moddasi, vitaminlar bo‘ladi hamda organizmni
umumiy quw atlantirish
maqsadida qo ‘llaniladi.
Bunday vositalar qatoriga
trikvilar, triregol, triziston
kiradi.
T a’sir qilish mexanizmi: Gorm onal vositalarning
ta ’sirida
butun hayz sikli davomida tuxumdonlardan
ishlab chiqariladigan estrogenlaming miqdori nihoyatda
kam bo‘lib erta follikul fazasiga to ‘g‘ri keladi, natijada
ovulyatsiya ro ‘y bermaydi. Buning oqibatida bachadon
bo‘yni shillig‘ining zichlashuvi va quyuqlashuvi yuz
berib, sprematozoidning bachadon ichiga o ’tishini
cheklaydi. Shuningdek, endometriyning funksional va
morfologik o’zgarishi implantatsiya jarayoniga to ‘sqinlik
qiladi. Gormonal o ‘zgarishlar ta’sirida bachadon nayi-
ning harakatlanishi va bachadon tanasining qisqarishi
notabiiy tus oladi, shuningdek, spermatozoid hamda
tuxum hujayralarining to‘g‘ri yo’nalishi buziladi.
Samarasi va afzaUiklari: Gormonal saqlanish vosita-
larini muntazam to‘g‘ri qabul qilish usulning sama-
radorligini ta ’minlaydi. Gorm onal vositalar
yuqori
samaradorligi, qabul qilishning qulayligi, organizmning
oldingi holatini tiklash mumkinligi va nihoyat xavfsizli-
gi bilan ajralib turadi.
196
35 yoshgacha bo‘lgan ayollar organizmiga vositalar-
ning ta ’siri ularning homiladorligi va o ‘tishiga qaragan-
da ancha xavfsiz hisoblanadi. Homiladorlikning oldini
oluvchi oral kontratseptivlar bir qator kontratseptiv
bo‘lmagan xususiyatlarga ham egadir. Gormonal vosita-
lar kutilmagan hom iladorlikdan 100 foiz saqlovchi
usulgina bo‘lib qolmay, balki yagona davolash xusu-
siyatlariga ega bo‘lgan asosiy vosita hamdir.
Ushbu vositalardan foydalanishda: hayz va hayz
o ‘rtasidagi og‘riqlarning kamayishi, ichki jinsiy a’zo-
laming o‘tkir yallig‘lanish kasalliklariga chalinish ehti-
molini, xususan tuxum don va endom etriy xavfli
o ‘smalarining (rak 50%gacha) qisqarishi, xavfsiz o‘sma-
laming, xususan kista va sut bezlarining fibroadenomasi
kasalliklarining kamayishi hamda hayz siklining to ‘g‘ri
tartibga solinishi, temir yetishmovchiligi anemiyasining
keskin kamayishi kuzatiladi.
Kamchiliklari: Homiladorlikdan saqlanish uchun
m o‘ljallangan barcha vositalar singari, gormonal tablet-
ka — preparatlar ham o‘z kamchiliklariga ega. Ularga:
gormonal preparatlarni oldindan ehtiyojdan ko'proq
miqdorda jam g'arib olish, ularni saqlash, mazkur
preparatlaming qimmatligi, ularni har kuni muntazam
ravishda qabul qilib turish sharti, qabuldan
so‘ng
ba’zan qo'shimcha noxush ta ’sirlaming paydo bo‘lishi,
OITSdan himoya qilmasligi va depressiya holatlari kelib
chiqishi kiradi.
Gormonal vositalami qo‘llashda bir necha qarshi
ko'rsatmalar mavjud bo‘Ub, bu vositalardan 35 yoshdan
o ‘tgan ayollar, kashandalar, og‘ir qandli diabet, giper-
toniya kasalliklariga duchor bo‘lgan ayollar foydala-
nishlari aslo mumkin emas.
Noxush ta ’sirlari: Gormonal vositalaming qo‘shim-
cha ta ’sirlarini keltirib chiqarish xususiyati ayol orga-
nizmida jinsiy gormonlarning kamayishi yoxud ko‘pa-
yishi bilan izohlanadi. Eng ko‘p uchraydigan asoratlar
tarkibiga sut bezlarining qattiqlashuvi, ko‘ngil ozishi,
bosh aylanishi, qusish, tana vaznining ortishi, jinsiy
ishtiyoqning so‘nishi yoki kuchayishi, ba’zida depres
siya, bosh og‘rig‘i, teri qichishi alomatlari, hayz o ‘rtasi-
da qonli ajralmalaming paydo bo‘lishi kiradi.
Tavsivalar: Zamonaviy 3-avlod gormonal vositalari-
197
dan foydalanishda ularning tarkibidagi gormonlar miq-
dorining kamligi sababli, ko‘pgina ayollarga manzur
bo‘lmoqda. Bu usulni ilk bor qo‘llamoqchi bo‘lgan har
bir ayol uning ta ’rifnomasi haqida m a’lumotlarga to ‘la
ega bo‘lmog‘i lozim. Shu bilan bir qatorda, mutaxassis
vrach tomonidan bu usulning qo‘llanishi mumkinligini
aniqlash maqsadida tekshirilishi ham da bu usuldan
to‘g‘ri
foydalanish yo‘l-yo‘riqlari o ‘rgatilishi, ayolga
mos keladigan xili tanlanib berilishi kerak.
Birinchi marta gormonal preparat hayz siklining 1-
kunidan boshlab
21
kun davomida,
kuniga
1
tabletkadan bir xil vaqtda
iste’mol qilib boriladi.
Mabodo, ba’zi sabablarga ko‘ra biron kun tabletka
ichilmay qolsa, darhol qo‘sh doza qabul qilinishi lozim
bo‘ladi. Vositani qo‘llash davomida, dastlabki uch oy
mobaynida ayol
mutaxassis vrach nazorati ostida
bo‘lishi, keyinchalik, shaxsiy ehtiyojga qarab shifokor
qabuliga borib turishi kerak.
|
