23-Mavzu. ALOHIDA TARTIBDA ISH YURITISH
Tayanch iboralar: alohida tartibda ish yuritish tushunchasi va mohiyati, alohida tartibda yuritiladigan ishlarni da`vo tartibida, shuningdek davlat organlari va boshqa organlar, mansabdor shaxslarning xatti-harakat (qaror)lari ustidan berilgan shikoyat va arizalar bo’yicha ish yuritishdan farqi, alohida tartibda yuritiladigan itilar va ularni ko’rish tartibi, yuridik ahamiyatga ega bo’lgan faktlarni belgilash to’g’risidagi ishlar, yuridik ahamiyatga ega bo’lgan ishlarni sudga taalluqliligi, bunday ishlarni sudda ko’rishda ishtirok etuvchi shaxslar, fuqarolarni qonunda belgilab qo’yilgan tartibda bedarak yo’qolgan deb topish va o’lgan deb e`lon qilish, arizaning mazmuni, ishlarning sudlovligi, arizani qabul qilgandan keyin sudyaning harakatlari, fuqaroii bedarak yo’qolgan deb topish va o’lgan deb e`lon qilgan ishlar bo’yicha ularning kelib qolishi yoki turar joyini aniqlash oqibatlari, fuqaroning muomala layoqati cheklangan yoki uning muomalaga layoqatsiz deb topilishi, fuqaroni muomalaga layoqatli deb topilishi uchun asoslar, mulkni egasiz deb hisoblash, bunday ishlarda ishtirok etuvchi shaxslar. Ishning sudlovligi, arizaning mazmuni, ishni sudda ko’rishga tayorlash va ko’rishm, sudning hal qiluv qarori va uning ahamiyati, taqdim etuvchiga dsb berilgan hujjatlar yo’qotilgan taqdirda ularga bo’lgan huquqlarni tiklash (chaqirib ish yuritish), arizani berish tartibi.
Hujjat saqlab turgan shaxsdan ariza tushgandan keyin sudning harakatlari. Sudning hal qiluv qarori. G’ayriixtiyoriy tartibda psixatriya statsionariga yotkizish.
Dars o’tish vositalari: mavzu nazariy ahamiyat kasb etishi bilan uni asosan ma`ruza tarzida O’zbeksiton Respublikasining protsessual qonunchiligi haqida, Prezident asarlarida sud -huquq sohasini isloh qilishga qaratilgan vazifalarni hamda Oliy sudning Plenum qarorlarining - normalarini sharhlash orqali yoritiladi hamda zaruratga qarab savol-javoblar uyushtiriladi.
Dars o’tish usullari: darsning mohiyatini ijtimoiy-gumanitar fanlar yutuqlaridan foydalangan holda yorqin tahlil qilish va seminarda har bir talabaning fikrini eshitish bilan yakunlanadi.
Fuqarolik sud ishalrini yuritishda alohida tartibdagi ishlar ham ko’riladi. Ushbu turkumdagi ishlarning fuqarolik protsessual asoslari FPKning30-bob, 279-moddasidan 309-moddasigacha bo’lgan qoida va tartiblar asosida ish yuritiladi.
Sud tomonidan alolhida tatibda ish .yuritish tartibida ko’riladigan ishlarga qo’yidagilar kiradi:
-yuridik ahamiyatga ega bo’lgan faktlarni aaniqlash to’g’risidagi ishlar:
-fuqaroni bedarak yo’qolgan deb topish yoki o’lgan deb e`lon qilish to’g’risidagi ishlar:
-fuqaroni muomalaga layoqatsiz yoki fuqaroni muomala layoqatini cheklash to’g’risidagi ishlar:
-mol mulkni, ashyoni egasiz deb topish to’g’risidagi ishlar:
-taqdim etuvchiga deb berilgan hujjatlar yo’qolgan taqdirda ular bo’yicha huquqlarni tiklash to’g’risidagi ishlar hisoblanadi.
Agar amaldagi qonunlarda biron-bir yuridik faktni belgilashning boshqacha tartibi nazarda tutilmagan bo’lsa, Jumladan, sud fuqaroning muayyan vaqtda va muayyan holatlarda vafot etganligi faktini, merosning qabul qilinganligi faktini, merosning ochilishi joyini belgilashi va boshqa faktlarni ham belgilashi amaldagi FPKda belgilangan. YUridik ahamiyatga ega bo’lgan faktlarni sud tartibida belgilashga oid ayrim masalalar yangi fuqarolik protsessi kodeksida hamda O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1991 yil 21 dekabr va unga 1997 yil 2 mayda kiritilgan o’zgarishlarda bu turkumdagi ishlarning doirasi cheklanmaganligi ko’rsatilgan bo’lib faktlarni belgilashga;
Sudlar huquqiy ahamiyatga ega bo’lgan boshqa faktlarni ham, jumladan:
1968 yil 1 oktyabrgacha tug’ilgan bolalarga nisbatan otalikni tan olganlik faktlarini, otalik faktlarini, otalikni qayd qilish faktlarini;
-ixtironi joriy etish faktlarini, taklifni ratsionalizatorlik sifatida kvalifikatsiyalanganlik faktlarini;
-binoga, payga, avtomabilga va boshqa maxsus ro’yxatdan o’tkaziladigan mulkka egalik qilish faktlarini;
-nikoh bekor qilinmasdan, lekin oilaviy munosabatlar tugatilganligidan so’ng imoratni er-xotindan birining mablag’lariga ko’rilgalik faktlarini;
-sug’urta guvohnomasga egalik qilish faktlarini;
-fuqaro yoki uning ota-onasi Ulug Vatan urushi davrida O’zbekiston Respublikasi evakuatsiya qilinganlik faktlarini ham belgilashga haqlidirlar.
Amaldagi qonunlarda belgilashning boshqacha (sudsiz) tartibi nazarda tutilgan faktlarni belgilash to’g’risidagi arizalar sud tartibida ko’rilishi mumikn emas. Jumladan:
a) ish stajini (pensiya tayinlash uchun, vaqtincha mehnatga layoqatsizlik, xomiladorlik va bola tug’ilishi munosabati bilan nafaqa tayinlash uchun ish haqiga foizli qo’shimchalarni qo’shib hisoblash uchun, uzoq yillar qilgan xizmati uchun bir yo’la mukofot puli to’lash uchun va x.k) aniqlash to’g’risidagi;
b) haqiqiy harbiy xizmatni utaganlik, partizan qismida bo’lganlik, janglarda yaralanganlik to’g’risidagi;
v) fuqarolarni yoshini belgilash to’g’risidagi;
g) oliy o’quv yurtini, texnikumini, o’rta maktabni bitirganlik faktlarini belgilash to’g’risidagi;
d) kasaba uyushmalari hujjatlarini, pasport va fuqarolik hollari aktlarini yozish organlari tomonidan beriladigan guvohnomalarni tegishliligi faktlarni belgilash to’g’risidagi arizalar sudda ko’rilmaydi.
Sud yuridik ahamiyatga ega bo’lgan faktlarni, agar arizachi shu faktlarni tasdiqlaydigan tegishli hujjatlarni boshqacha yo’l bilan olishi mumkin bo’lmagan yoki yo’qotilgan yoxud yo’q qilingan hujjatlarni tiklash mumkin bo’lmagan taqdirdagina, belgilandi.
Yuridik ahamiyatga ega bo’lgan faktlarni belgilash to’g’risidagi ishlar bo’yicha arizalar ariza yashab turgan joyidagi sudga beriladi.
Arizada: muayyan faktni belgilash ariza beruvchiga qanday maqsadlar uchun zarur ekanligi ko’rsatilish, shuningdek ariza beruvchining tegishli hujjatlarni olishi mumkin bo’lmaganligi yoxud yo’qolgan hujjatlarni tiklash mumkin emasligini tasdiqlovchi dalillar keltirishi mumkin.
Sudning hal qiluv qarorida sud tomonidan belgilangan fakt, uning qanday maqsad uchun belgilanganligi, shuningdek shu faktni belgilash uchun asos bo’lgan dalillar ko’rsatilishi lozim.
Fuqarolik holatlarini qayd qilish organlarida yozilishi yoki boshqa organlarda rasmiylashtirilishi lozim bo’lgan faktlarni belgilash to’g’risidagi sud chiqargan hal qiluv qarori bu organlar tomonidan beriladigan hujjatlarning o’rnini bosmaydi, balki shunday qayd qilish yoki rasmiylashtirish uchun asos bo’lib xizmat qiladi (FPKning 285-moddasining 2-qismi).
| 