Egr, MPa
Mrad9
Mkol9
16-rasm. Plitalar toifasini bikirligi bo’yicha aniqlash grafigi:
Eb=20000 MPa; b=0,16; gr=0,35; Egr - grunt asosning elastiklik moduli;
I - plitalar, planda cheksiz;
II - oxirgi bikirlikdagi plita;
III - mutloq bikir plitalar.
|
17-rasm. Yuza bo’yicha tekis taqsimlangan yuklamalarni to’plangan kuchlar bilan almashtirish.
|
qoplama chetiga doiraviy shtampning yarmi orqali beriladigan yuklamadan hosil bo’lgan kuchlanishlarni hisoblashda Uestergard formulasidan foydalaniladi. Bu formulani N.N.Ivanov qayta ishlab, to’shak modulini gruntning elastiklik moduli bilan almashtirdi:
(23)
Bu formula bo’yicha yechish uchun, unga prof. I.A.Mednikov quyidagi ko’rinishni berdi.
,
2 koeffitsiyentlarning qiymatlari uchun jadvallar ishlab chiqilgan, ular N/R va Yeb/Yegr nisbatlarga bog’liq, shuningdek plitaning burchagiga qo’yilgan yuklamadan hosil bo’lgan kuchlanishlarni aniqlash uchun shunga o’xshash formulada 3 koeffitsiyentining qiymatlari berilgan.
Yuklama yetarlicha katta o’lchamli plitaning o’rta qismiga qo’yilgan, egilish to’lqini chetlariga yetib bormaydigan xol uchun elastik asosda yotgan cheksiz plitaga oid nazariy yechimdan foydalaniladi, uni O.Ya. Shexter taklif etgan. Beton plitaga doiraviy yuza bo’yicha teng taqsimlangan to’plangan kuch yoki yuklama ta’sir etganida plitada radial va halqasimoon momentlar hosil bo’ladi. Bu momentlarning qiymati yuklama miqdoriga va plitaning quyidagi ko’rsatkich bilan tavsiflanadigan bikirligiga bog’liq.
(24)
Ifoda shuning uchun soddalashtirilganki, tarkibida b v gr lar bo’lgan hadlarning nisbatidan iborat kub ildiz qiymati 1 ga yaqin.
6-jadval
Eb/Egr
|
N/R nisbat uchun 2 ning qiymatlari
|
|
Eb/Egr
|
N/R nisbat uchun 3 ning qiymatlari
|
2
|
1,6
|
1,2
|
0,8
|
0,5
|
2
|
1,6
|
1,2
|
0,8
|
0,5
|
1000
|
2,51
|
2,29
|
2,00
|
1,60
|
1,19
|
1000
|
2,26
|
2,13
|
1,95
|
1,66
|
1,34
|
500
|
2,26
|
2,03
|
1,75
|
1,39
|
0,98
|
500
|
2,11
|
1,97
|
1,75
|
1,49
|
1,14
|
200
|
1,97
|
1,73
|
1,49
|
1,13
|
0,69
|
200
|
1,92
|
1,76
|
1,57
|
1,28
|
0,87
|
100
|
1,73
|
1,54
|
1,29
|
0,92
|
0,50
|
100
|
1,76
|
1,62
|
1,41
|
1,08
|
0,69
|
Eni 1 ga teng polosaga ta’sir etuvchi eguvchi momentlar quyidagi formulalar bilan hisoblanadi:
a) R radiusli doira bo’yicha teng taqsimlangan yuklamadan:
radial moment (25)
b) to’plangan kuchdan:
radial moment
halqasimon moment (26)
bu yerda R - to’plangan yuklama yoki tekis tqasimlangan bosimning teng ta’sir etuvchisi, N; b - beton uchun Puasson koeffitsiyenti; S- ko’paytmaga bog’liq bo’lgan koeffitsiyent; A,V - ko’paytmaga bog’liq bo’lgan ko’rsatkichlar; r - to’plangan kuch o’yilgan nuqtadan kuchlanish aniqlanadigan nuqtgacha bo’lgan masofa, sm.
formulada R=rR2 (bu yerda r - tekis taqsimlangan yuklamaning intensivligi).
Topshiriq variantlari
A, V, S ko’rsatkichlarning qiymatlari 7-jadvalda keltirilgan.
7-jadval
T/r
|
va
|
Ko’rsatkichlarning qiymatlari
|
T/r
|
va
|
Ko’rsatkichlarning qiymatlari
|
A
|
V
|
S
|
A
|
V
|
S
|
1
|
0,05
|
-
|
-
|
0,091
|
10
|
1,4
|
0,038
|
-0,017
|
-
|
2
|
0,1
|
0,232
|
0.153
|
0,147
|
11
|
1,6
|
0,031
|
-0,019
|
0,309
|
3
|
0,2
|
0,178
|
0,099
|
0,230
|
12
|
1,8
|
0,025
|
-0,019
|
-
|
4
|
0,3
|
0,147
|
0,068
|
0,275
|
13
|
2,0
|
0,021
|
-0,020
|
0,263
|
5
|
0,4
|
0,124
|
0,647
|
0,313
|
14
|
2,2
|
0,017
|
-0,019
|
-
|
6
|
0,6
|
0,093
|
0,021
|
0,352
|
15
|
2,4
|
0,014
|
-0,108
|
-
|
7
|
0,8
|
0,078
|
0,004
|
0,367
|
16
|
2,6
|
0,012
|
-0,017
|
-
|
8
|
1,0
|
0,058
|
-0,006
|
0,364
|
17
|
2,8
|
0,010
|
-0,016
|
-
|
9
|
1,2
|
0,407
|
-0,013
|
0,353
|
18
|
3,0
|
0,008
|
-0,014
|
-
|
Rasmiylashtirish tartibi
Talabalar jurnaldagi tartib raqamiga ko’ra variantlarni olishadi va topshiriq variantini bajaradilar. Amaliy mashg’ulot daftarlariga yozib savol-javob tarzida rasmiylashtirishadi.
Nazorat savollari
1. Bikir yo’l to’shamalari haqida gapirib bering ?
2. Bikir yo’l to’shamalari qanday loyihalanadi ?
3. Qaysi olimlar bikir yo’l to’shamalari ustida izlanish olib borishgan ?
4. Bikir yo’l to’shmasining kamchiliklarini qanday ?
6-Amaliy mashg’ulot
Mavzu: Ko’ndalang kesimni murakkab sharoitda loyihalash (6 soat).
Serjar joylarda ko’ndalang kesimni loyihalash
Tog’li joylarda ko’ndalang kesimni loyihalash
Qurg’oqchil hududlarda ko’ndalang kesimni loyihalash
Ishning maqsadi: Avtomobil yo’llarini loyihalash jarayonida yo’l o’qi har xil murakkab va noqulay joylardan o’tadi. Xuddi shu murakkab shoitlarda avtomobil yo’lini ko’ndalang kesimini o’rganish ishning maqsadi hisoblanadi.
Ishni bajarish tartibi: Birinchidan avtomobil yo’llarini ko’ndalang kesimi haqida tushuncha olamiz va shu ma’lumotlar asosida ko’ndalang kesimni murakkab sharoitlarda qanday shakllanishini ko’rib chiqamiz va o’rganamiz.
Avtomobil yo‘llari uncha katta bo'lmagan jarlami kesib o‘tganda,bunda ko'tarmaning balandligi 1 0 ... 1 2 m dan oshmaganida, cho‘ 1 va o‘rmon-cho‘l hududlarida yo‘l yonida hovuzlar va suv omborlari qurish maqsadga muvofiqdir. Yo’l yonida suv omborlari qurish gidrologik hisoblashlar bilan asoslangan bo'lishi, bu hisoblashlar suv omborida yoz davomida iste’mol qilish uchun bahorgi toshqin vaqtida yetarli miqdorda suv to'plash mumkinligini isbotlashi kerak. Suv omboriga jarlikdan oqizib kelingan jinslar va oqava suvlar tushmasligi zarur. Yo‘l yonida suv ombori qurilganida jarlikni y o i bilan eng tor joyida, iloji boricha uning umumiy yo‘nalishiga perpendikulyar ravishda kesishtirib o'tkaziladi. Qidiruv vaqtida o‘tish o‘qi bo'yicha 20...25 m oralatib, 10 m chuqurlikda burg' quduqlari va shurflar qaziladi, bular gruntning yuqori qatlamlarini tadqiq qilish uchun zarurdir. Bitta-ikkita burg1 quduqlari to'ldirish zonasi chegaralarida qazilishi kerak. Suv o‘tkazuvchanligi kuchli boigan lessli yoki qumli gruntlar bo‘lganida suvsiz vodiylarda suv ombori qurib bo'lmaydi. Suv omboridagi suvning ko'tarilish balandligi joyni suv ombori suvining yuzasi bilan maqsadga muvofiq ravishda bostirish nuqtayi nazaridan belgilanadi. To'gonning qirg‘oqlari ulardan 0,75... 1,0 m baland turishi kerak. To‘g‘on tepasi kenligini yo‘l povining kengligiga teng qilib qabul qilinadi. To‘g‘onga to'kish uchun mahalliy gruntlar - chi liar, qumoq va qumloq tuproqlardan foydalanish mumkin. Yuqorigi yonbag'ir hovuz tomonidan bir marta yoki ikki marta chaqiq tosh to‘shab yoki shag'al qatlamiga to‘qilgan kataklarga solingan toshlar tashlab, ekib mustahkamlanadi. Pastki yonbag'ir chim bostirib o'tlar ekib, kamdankam tosh to'shab mahkamlanadi. Grunt to'kib qurilgan to'g‘onning ko'ndalang profili (18-rasm) yo'l ko’tamiasidan faqat yonbag'irlari qiyalama bo'shi bilan farq qiladi, ulaming tikligi ko'tarmaning balandligi va grunt turiga qarab 8-jadvalda ko‘rsatilgan.
18-rasm. Tuproq tog’onlarining ko’ndalang profillari:a-bir jinsli gruntlardan; b-filtratsiyaga qarshi tishli; c-ekranli; d-suv o’tkazmaydigan gruntli; 1-qumloq tuproq; qumoq tuproq; 2-qum; 3-ekran; 4-drenaj; 5-suv o’tkazmaydigan yadro; 6-filtratsiyaga qarshi tish.
8-jadval
Yon bag’ir
|
To’g’onning hisobiy balandligi quyidagicha bo’lganida yonbag’rlarning joylashish koeffitsienti
|
Kamida 6 m
|
5-10 m
|
10 m dan ortiq
|
Loyli gruntlar
|
Qumli gruntlar
|
Loyli gruntlar
|
Qumli gruntlar
|
Loyli gruntlar
|
Qumli gruntlar
|
Yuqorigi
|
1:2
|
1:2-1:2.5
|
1:1.25
|
1:2-1:3
|
1:3
|
1:3
|
Drenajli pastki yon bag’ir
|
1:1.5
|
1:2
|
1:1.75
|
1:2
|
1:1.75
|
1:2
|
Drenajsiz pastki yon bag’ir
|
1:1.75
|
1:2
|
1:2
|
1:2.25
|
1:2.25
|
1:2.25
|
Ko‘tarmalarning va o'ymalarning yon tomon qiyaliklari tog’ jinslarining mustahkamligiga qarab beriladi. Tog’li joylarda boshqaruvini yo'qotgan avtomobilning yoidan xavfsiz chiqib ketishining iloji vo'q, shuning uchun tog‘ yo‘llarida ulami tarkib toptirgan jinslar yo‘ 1 qo‘yadigan maksimal tiklikdagi qiyaliklar qilinadi, yo‘1 yoqaiariga ishonchli to‘siqlar o‘matiladi .
|
