10
Tadqiqot natijalarining e’lon qilinishi. Dissertatsiya mavzusi bo‘yicha jami
32 ta ilmiy – uslubiy ish chop etilgan, shulardan 12 ta maqola, jumladan, 7 tasi
respublika va 5 tasi xorijiy jurnallarda nashr etilgan. Shuningdek, ishlab chiqilgan
dasturiy mahsulotlar uchun O‘zbekiston Respublikasi intellektaul mulk agentligidan
6 ta mualliflik guvohnoma olingan va 2 ta o‘quv qo‘llanma chop qilingan.
Dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi. Dissertatsiya kirish, uchta bob, umumiy
xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati va ilovalardan iborat bo‘lib, ishning
umumiy hajmi 130 sahifani tashkil etadi.
DISSERTASIYANING ASOSIY MAZMUNI
Kirish qismida dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati asoslangan,
muammoning o‘rganilganlik darajasi tahlil etilgan, tadqiqot maqsadi va vazifalari,
ob’ekti hamda predmeti aniqlangan, tadqiqotning usullari, ilmiy yangiligi va amaliy
natijalari bayon qilingan, olingan
natijalarning ishonchliligi, ilmiy va amaliy
ahamiyati asoslab berilgan hamda tadqiqot natijalarining amaliyotga joriy
etilganligi, e’lon qilinganligi, dissertatsiyaning tuzilishi va hajmi bo‘yicha
ma’lumotlar keltirilgan.
Dissertatsiyaning birinchi bobi
“Umumkasbiy fanlarni o‘qitishda elektron
ta’lim resurslarini ishlab chiqish va foydalanishning nazariy asoslari” deb
nomlangan bo‘lib, unda umumkasbiy fanlarni o‘qitishda ETRan foydalanish holati
va muammolari, umumkasbiy fanlarni o‘qitishda ETRning innovatsion sifatlari va
ulardan foydalanish imkoniyatlari, ETRni yaratish nazariyasi va texnologiyasi
haqidagi ma’lumotlar yoritilgan.
Shu bilan birga, ETR, ta’limni
axborotlashtirish, zamonaviy axborot
texnologiyalari kabi tushunchalarning mazmun-mohiyati asoslangan. ETRlarini
ishlab chiqish va ulardan samarali foydalanishning pedagogik asoslarini tahlil
etishga e’tibor qaratilgan.
Shuningdek ushbu bobda “Amaliy mexanika” fanidan ishlab chiqilgan
ETRlarini yanada rivojlantirish uchun qo‘shimcha ish olib borish, jumladan
talabalar bilimlarini nazorat qilish uchun turli murakkablikdagi interfaol
topshiriqlar, laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tkazish uchun
virtual stendlar ishlab
chiqish, hisoblash grafik ishlari va kurs loyihalarini bajarishda hisoblovchi,
loyihalovchi va modellashtiruvchi dasturiy vositalardan foydalanish, ETRning
multimedia imkoniyatlarini takomillashtirish va kengaytirish, animatsion
materiallarni ko‘proq ishlab chiqish zarurligi aniqlandi va ETRlarini yaratish
texnologiyasi ko‘rsatib o‘tildi.
Zamonaviy ta’lim tizimida interfaollikni ta’minlaydigan ilg‘or yo‘nalishlardan
biri va didaktik vositasi ETRlari bo‘lib hisoblanadi. Olib borilgan tahlillar
ko‘rsatadiki, ETRlari oliy kasbiy ta’limning ajralmas qismi bo‘lib,
ular fanning
nafaqat nazariy tashkil etuvchilarini o‘zlashtirish uchun, balki amaliy mashg‘ulot va
tajriba ishlarini bajarishda, ayniqsa mustaqil ta’limda keng qo‘llaniladi.
ETR uslubiy maqsadlariga ko‘ra o‘rgatuvchi va nazorat qiluvchi dasturiy
vositalar, trenajyorlar, axborot - qidiruv dasturiy tizimlar, axborot - ma’lumotnoma
dasturiy vositalari, veb-kvestlar, H5P interfaol elementlari, virtual stendlar,
11
modellashtiruvchi dasturiy vositalar,
immitatsion, namoyishli va o‘quv-o‘yinli
dasturiy vositalar bo‘yicha klassifikatsiyalanadi.
Izlanishlarimiz shuni ko‘rsatdiki, talabalarda umumkasbiy bilim, ko‘nikma va
malakalarini samarali shakllantirishni ta’minlaydigan ETRning yangi avlodini
yaratish va ulardan o‘quv jarayonida foydalanishning ilmiy asoslangan tizimini
ishlab chiqish – o‘z yechimini kutayotgan muammolardan biridir.
Shu o‘rinda, yaratilayotgan ETRning interfaolligi va multimedia boyligini
hisobga olish juda muhim, chunki talabalar ixtiyorida poligrafik darsliklar to‘plami
bor va bu darsliklarning elektron variantdagi nusxasi uning qiziqishini uyg‘otishi
dargumon. Ma’ruza yoki darslik faqat ma’lumot beradi. ETR nafaqat axborotni
olish, balki uni qayta ishlash, uzatish, o‘zgartirish, shuningdek amaliy
mashg‘ulotlarda qo‘llash va o‘z-o‘zini nazorat qilish imkoniyatlariga ega.
Adabiyotlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, o‘quv jarayonida aynan ETRlaridan
foydalanish o‘qituvchilarning pedagogik faoliyatida innovatsion g‘oyalarni amalga
oshirish, ta’limni individuallashtirish
va axborotlashtirish, har bir talaba uchun
individual ta’lim trayektoriyasini belgilab berish, o‘quv jarayoniga kompetentli
yondoshuv prinsiplarini joriy etish va ta’lim oluvchilarning faolliligini oshirish
imkonini beradi.
Biz
tomondan
texnika
oliy
ta’lim muassasalarining bakalavriyat
yo‘nalishlarida o‘qitiladigan “Amaliy mexanika” fanidan ETR yaratish va ularning
ta’lim va tarbiyaviy vazifalarni muvaffaqiyatli bajarishga qay darajada muvofiq
kelishini aniqlash va ularni yanada takomillashtirish yuzasidan ilmiy tadqiqotlar olib
borildi.
Shuni ta’kidlash joizki, barcha umumkasbiy fanlar ichida “Amaliy mexanika”
fani
alohida ajralib turadi, сhunki, “Amaliy mexanika” alohida bo‘lim sifatida
“Nazariy mexanika”, “Materiallar qarshiligi”, “Mashina detallari” kabi mustaqil
predmetlarni birlashtiradi. Mexanikada tabiiy va maxsus fanlarni o‘zlashtirish uchun
zarur bo‘lgan fundamental tushunchalar va qonunlar o‘rganiladi.
Fаnni o’qitishdа о‘quv jarаyonining muhim tаshkil еtuvchisi tаlabaning
motivаtsiyasi, o’zlаshtirishga intilishi, mаshg‘ulоtlarda faоlligi, sаmarali mustаqil
ishi hisоblаnadi. Bugungi kunda padagogning talabalar bilan ishlashi jarayonida
faqat an’anaviy pedagogik texnologiyalarni qo’llash yetarli emas. Shuning uchun
о‘qitish jarаyоnida innоvatsion tа’lim texnologiyаlarini, jumlаdan kompyutеrli
о‘qitishning аsosini tаshkil etаdigan elеktron tа’lim resusrlаrini jоriy etish zаruriyati
mаvjud.
O‘tkazilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, “Amaliy mexanika” fanidan ishlab
chiqilgan ETRlarini yanada rivojlantirish uchun qo‘shimcha ishlarni olib borish
maqsadga
muvofiqdir, jumladan:
ETRning multimedia imkoniyatlarini takomillashtirish va kengaytirish
bo‘yicha ishlar - video ma’lumotlarini kiritish, mexanizmlarning animatsion
modellarini ishlab chiqish, interfaol topshiriqlar va vizual taqdimotlarni yaratish;
amaliy mashg‘ulot topshiriqlari va hisoblash-grafik ishlarni bajarish uchun
dasturiy vositalar va o‘rgatuvchi - trenajyor dasturlar ishlab chiqish, avtomatik
loyihalash va modellashtirish dasturlari orqali berilgan
vazifani bajarishni
12
tushuntiruvchi video darslarni yaratish, laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tkazish
uchun virtual stendlar ishlab chiqish;
mustaqil ta’limni samarali tashkil etish metodik ta’minotini yaratish,
individual topshiriqlarni ishlab chiqish, ularni tushuntirish va qabul qilish uchun
ta’lim platformalaridan va ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish.
Tahlillarga asoslanib shuni aytish mumkinki, ETRlarini yaratishning universal
texnologiyasi mavjud emas. ETRni ishlab chiqish va ta’lim jarayonida qo‘llash
bo‘yicha adabiyotlarni tahlil qilish va umumlashtirish bizga ularni ishlab chiqish va
joriy etishning quyidagi texnologiyasini tavsiya qilish imkonini berdi (1-rasm).
