Mikroskop ostida sanash usuli bilan olingan ma‘lumotlarga ko’ra, turli tuproqlarda mikroorganizmlar soni (E. N. Mishustindan olingan)
2 -jadval
Tuproqlar
|
Tuproqlarning holati
|
Mikroorganizmlarning umumiy soni (mln. hisobida)
|
1 g tuproqda
|
1 mg tuproq azotiga to’g’ri keladigan soni
|
Podzol tuproqlar
|
Quruq tuproqlar
|
300 -600
|
70 ga yaqin
|
Chimli podzolli tuproqlar
|
Quruq yerlar
O’zlashtirilgan yerlar
|
600 -1000
1000 – 2000
|
200 ga yaqin
250 ga yaqin
|
Qora tuproqlar
|
Quruq yerlar
O’zlashtirilgan yerlar
|
2000 – 2500
2500 – 3000
|
600 ga yaqin
750 ga qayin
|
Bo’z tuproqlar
|
Quruq yerlar
O’zlashtirilgan yerlar
|
1200 – 1600
1800 - 3000
|
2000 ga yaqin
2400 ga yaqin
|
Har xil tip tuproqlardagi mikroorganizmlarning umumiy soni juda o'zgarib turadi, buni quyidagi (3-jadval) dan ko'rish mumkin.
Bakteriyalarning tuproq qatlamlarida tarqalishi (mln/ga hisobida, S. Razumov va N. Remezov dan olingan)
3 –jadval
Genetik qatlamlar
|
Chuqurligi (sm hisobida)
|
O’rtacha podzollashgan tuproq (shudgor tuprog’i)
|
Chuqurligi (sm hisobida)
|
O’rtacha podzollashgan tuproq (shudgor tuprog’i)
|
Chuqurligi (sm hisobida)
|
A1
|
1 – 4,5
4,5 – 7,5
7,5 - 11
|
955,3
852,9
565,9
|
2-5
10-15
-
|
1086,0
982,4
-
|
0-2,5
2,5-5
5,8
|
A1 –A2
|
11 - 15
|
402,8
|
-
|
-
|
9-12
|
A2
|
15 -19
19 -23
|
87,1
71,0
|
16 – 18
20 - 22
|
618,2
382,5
|
12 – 15
16 – 20
|
A2 – B1
|
23 - 28
|
50,8
| | |
21 - 25
|
Jadvalda quruq yerlarning A1 qatlamidagi va o'zlashtirilgan yerlarning haydaladigan qatlamidagi va o'zlashtirilgan yerlarning haydaladigan qatlamidagi, ya'ni rivojlanishi uchun eng qulay joylardagi mikroorganizmlar miqdorini ko'rsatadigan ma'lumotlar keltirilgan. Bu ma'lumotlar bir gektar yerning haydaladigan qatlamiga to'g'ri keladigan bakteriya massasining tirik vazniga aylantirib hisoblanadigan bo'lsa, taxminan quyidagi sonlar kelib chiqadi: o'zlashtirilgan chimli-podzol tuproqli yerlarda 3,5 m, qora tuproqli yerlarda 5,2 m va bo'z tuproqli yerlarda 5 m.
Tuproqning anchagina chuqur qatlamlari xususan quyi qatlamlarda ular ancha kam bo'ladi. Turli tuproqlarda bakteriyalarning guruh tarkibi ham bir xil emas. S.N.Vinogradskiy tabiiy tuproqlarga asosan kokksimon tuproqlardan iborat alohida autoxton mikroflora bor, deb taxmin qilgan bo'lsa-da, lekin tuproq bakteriyalari doim tayoqchasimon mikroblar ham bo'lishi hozir aniqlangan deb hisoblash kerak. Ularning ko'pchiligi spora hosil qilmaydigan va taxminan 10-20 % spora hosil qiladigan bakteriyalardir.
Tuproq bakteriyalari shartli ravishda bir necha guruhlarga bo'linadi :
a) saprofit bakteriyalar - tuproqqa tushuvchi o'simlik va hayvon qoldiqlarini parchalovchi bakteriyalar. Bu guruhga turli xil tipdagi mikroorganizmlarni kiritish mumkin. S.N.Vinogradskiy bularni "zimogen" lar deb atagan edi.
b) Tuproqda chirindi hosil bo'lishiga qatnashuvchi bakteriyalar. Bu guruh mikroblari Vinogradskiy tomonidan 1952-yilda "Avtoxton" deb nomlangan edi. Bular muhitdagi organik moddalarning ko'p yoki kamligiga qaramasdan doimiy ko'payish xususiyatiga ega. Ular chirindining hosil bo'lishida faol ishtirok qiladilar.
v) Oligotrof bakteriyalar - bular past konsentratsiyadagi suyuqliklar tarkibidagi birikmalarni assimilyatsiya qiladi. Shuning uchun ham o'stiriladigan odatiy ozuqa muhitlari bular uchun judayam konsentratsiyasi baland va zaharli bo'lishi mumkin. Oligotrof bakteriyalar ko'pincha organik birikmalarni mineral moddalarga aylantirish funksiyasini bajaradi. Minerallashgan mahsulotlarni asosan saprofit bakteriyalar parchalaydi, ya'ni oligotrof bakteriyalar saprofitlar uchun ozuqa yaratib beradi. Bu guruh vakillariga asosan har xil bakteriyalarni kiritish mumkin.
g) Avtotrof bakteriyalar - bu guruh bakteriya turlari mineral birikmalarning oksidlanishi natijasida hosil bo'ladigan energiyani qabul qilishi qobiliyatiga ega. Bularga asosan nitrifikatsiya qiluvchi bakteriyalar, oltingugurt temir va marganesni parchalovchi bakteriyalar kiradi.
Saprofit (zimogen) bakteriyalar turli tuproqlarda yaxshi o'rganilgan tuproqlardan biridir. Bakteriyalarni u yoki bu organik birikmalari bor qattiq ba'zida suyuq ozuqa muhitlarda ekiladi. ( go'sht - peptonli agar, kraxmal - ammiakli agar). Qattiq ozuqa muhitda ekilgan mikroorganizmlardan ko'ra, tuproqda o'tkazilgan ( tabiiy sharoitda) tajribalar katta ko'rsatgichlarga erishdi. Buning hayron qolarli joyi yo'q chunki saprofit bakteriyalar tuproq mikroorganizmlarnig ayrim qisminigina tashkil qiladi. Undan tashqari shimoldan - janubga qarab mikroorganizmlarning ko'payishi qonuniyati kuzatiladi ( 4 - jadval).
Har xil tuproqlarda yashovchi mikroorganizmlar ayrim guruhlarining soni va o’zaro munosabati (E.N.Mishustin, M.I.Persovskaya, V.A.Gorbovdan olingan)
4 – jadval
|
