Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

651 
5. To‘xliyev B. va boshqalar. Darsliklar ustida ishlash. – T.: O‘zbekiston 
Respublikasi Fanlar akademiyasi “Fan” nashriyoti, 2007. 
UMUMIY O‘RTA TA’LIM MUASSALARIDA TASVIRIY SAN’AT 
TARIXINI O‘QITISH METODIKASI VA
STEAM INTERAKTIV TA’LIMINI RIVOJLANTIRISH 
Rizoyeva Muslima Raxmonovna
BuxDUPI magistranti 
Tasviriy san’at fani bo‘yicha yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashda 
«Tasviriy san’at metodikasi» maktablarda o‘rganiladigan maxsus o‘quv fanlardan 
biri bo‘lib, u bo‘lajak boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchilarini tasviriy san’atdan amaliy 
mashg‘ulotlarda metodik jihatdan tayyorgarligini takomillashtirishning muhim 
omilidir. Bu nazariy va amaliy mashg‘ulotlar o‘quvchilarni badiiy-kasbiy bilimini, 
malaka va mahoratini shakllantirishga hamda ularni maktab o‘quvchilari va 
pedagogika ta’lim-tarbiya berish jarayonida qo‘llashga va o‘rgatishga qaratilgan. 
Tasviriy va amaliy san’at o‘qituvchilarini shakllantirish uchun bu sohadagi 
barcha amaliy hamda nazariy bilimlar ta’lim sifatida zarur. Bular, asosan, 
qalamtasvir, rangtasvir, kompozitsiya, amaliy bezak san’ati, haykaltaroshlik, san’at 
tarixi va eng asosiysi, bu bilimlarini o‘rgatishning metodik asoslarini egallash 
hisoblanadi. Ta’lim mazmunidagi bu bilimlarni egallash vositasida bo‘lajak 
"o‘qituvchi o‘z sohasining ustasi bo‘libgina qolmasdan, balki ana shu san’at 
sirlarini o‘quvchi va yoshlarga ulasha olish malakasiga ega bo‘ladi. Agar ushbu 
qisqartmani yoysak, quyidagilarni olamiz: STEAM bu - S - science, T - 
technology, E - engineering, A - art va M - math. Ingliz tilida bu shunday bo‘ladi: 
tabiiy fanlar, texnologiya, muhandislik, san’at va matematika. Ushbu yo‘nalishlar 
zamonaviy dunyoda eng mashhur bo‘lib kelayotganini unutmang. Shuning uchun 
bugungi 
kunda 
STEAM 
tizimi 
asosiy 
tendentsiyalardan biri 
sifatida 
rivojlanmoqda. STEAM ta’limi yo‘nalishi va amaliy yondashuvni qo‘llash, 

652 
shuningdek, barcha beshta sohani yagona ta’lim tizimiga integratsiyalashuviga 
asoslangan. 
STEAM yondashuvi o‘quv samaradorligiga qanday ta’sir qiladi? 
Uning asosiy g‘oyasi shundan iboratki, amaliyot nazariy bilimlar singari 
muhimdir. Ya’ni, o‘rganish paytida biz nafaqat miyyamiz bilan, balki qo‘limiz 
bilan ham ishlashimiz kerak. Faqat sinf devorlarida o‘rganish tez o‘zgaruvchan 
dunyo bilan hamqadam emas. STEAM yondashuvining asosiy farqi shundaki, 
bolalar turli xil mavzularni muvaffaqiyatli o‘rganish uchun ham miyani, ham 
qo‘llarini ishlatadilar. 
Ular olgan bilimlarni o‘zlari «uqib oladilar». 
STEAM ta’limi nafaqat o‘qitish usuli, balki fikrlash tarzidir. 
STEAM ta’lim muhitida bolalar bilimga ega bo‘ladilar va darhol undan 
foydalanishni o‘rganadilar. Shuning uchun, ular o‘sib ulg‘ayganlarida va hayotiy 
muammolarga duch kelganda, atrof-muhitning ifloslanishi yoki global iqlim 
o‘zgarishi bo‘ladimi, bunday murakkab masalalarni faqat turli sohalardagi 
bilimlarga tayanib va birgalikda ishlash orqali hal qilish mumkinligini 
tushunadilar. Bu yerda faqat bitta mavzu bo‘yicha bilimga tayanish yetarli emas. 
STEAM yondashuvi bizning ta’lim va ta’limga bo‘lgan qarashimizni 
o‘zgartirmoqda. Amaliy qobiliyatga e’tibor berib, talabalar o‘zlarining irodasini, 
ijodkorligini, moslashuvchanligini rivojlantiradi va boshqalar bilan hamkorlik 
qilishni o‘rganadi. Ushbu ko‘nikmalar va bilimlar asosiy ta’lim vazifasini tashkil 
etadi, ya’ni, bu butun ta’lim tizimi nimaga intilishini belgilaydi. Ta’limga ushbu 
yangi yondashuv qanday paydo bo‘ldi? 
Bu nazariya va amaliyotni birlashtirishning mantiqiy natijasidir. STEAM 
Amerikada ishlab chiqilgan. Ba’zi maktablar bitiruvchilarning martabalarini 
e’tiborga olishdi va fan, texnologiya, muhandislik va matematika kabi fanlarni 
birlashtirishga qaror qilishdi va STEM tizimi shu tarzda shakllandi. (Fan, texnika, 
muhandislik va matematika). Keyinchalik bu yerda Art qo‘shildi va endi STEAM 

653 
oxirigacha shakllandi. O‘qituvchilar ushbu mavzular, aniqrog‘i ushbu fanlardan 
bilimlar kelajakda talabalarning yuqori malakali mutaxassis bo‘lib yetishishiga 
yordam beradi, deb hisoblashadi. Oxir oqibat, bolalar yaxshi bilim olishga 
intilishadi va uni darhol amalda qo‘llashadi. Dunyo o‘zgarib bormoqda, hatto 
ta’lim bir joyda turmasa ham. 
So‘nggi o‘n yilliklardagi o‘zgarishlar yoqimli, ammo shu bilan birga bizni 
havotirlantiradi. Ushbu yangi narsalarning ixtiro qilinishi bilan odamlar ilgari duch 
kelmagan ko‘plab yangi muammolar mavjud. Har kuni yangi ish turlari va hattoki 
butun kasbiy sohalar paydo bo‘ladi, shuning uchun zamonaviy o‘qituvchilar 
o‘qitadigan bilimlari va mahoratlari vaqt talablariga javob beradimi yoki yo‘qmi 
deb o‘ylashlari kerak. 
O‘zingizning g‘oyangizni topishga bilim yordam beradi, ammo haqiqiy ish 
bu g‘oyani haqiqatga aylantiradi. 
Agar biz an’anaviy ta’limning asosiy maqsadi bilimlarni o‘rgatish va bu 
bilimlardan fikrlash hamda ijod qilish uchun foydalanish deb aytsak, STEAM 
yondashuvi bizni olgan bilimlarni haqiqiy ko‘nikmalar bilan birlashtirishga 
o‘rgatadi. 
Bu maktab o‘quvchilariga nafaqat ba’zi bir g‘oyalarga ega bo‘lish, balki 
ularni amalda qo‘llash va amalga oshirish imkoniyatini beradi. O‘sha haqiqatda 
ishlatilishi mumkin bo‘lgan bilimgina haqiqatan ham qadrlidir. 
STEAM yondashuvining eng mashhur namunasi - Massachusets 
Texnologiya Instituti (MIT). Ushbu dunyo universitetining shiori «Mens et 
Manus» (Aql va qo‘l). 
Massachusets Texnologiya Instituti bolalarga STEAM tushunchasini 
oldindan o‘rganish va tanishish imkoniyatini berish uchun STEAM kurslarini 
ishlab chiqdi va hattoki ba’zi ta’lim muassasalarida STEAM o‘quv markazlarini 
yaratdi. Tasviriy, amaliy san’at ta’limi va tarbiyasi mazmunida milliy san’at 
merosimiz bilan birgalikda umum badiiy ta’limshunosligi va uslubiyatiga tayanish 

654 
lozim. Yosh pedagog tayyorlashda ta’lim mazmunining muhim yo‘nalishlari, 
umum badiiy va milliy an’analariing ustuvorligiga amal qilishi darkor. 
O‘qitishning asosiy talablari uchun zaruriy shartlar esa tasviriy va amaliy san’at 
sirlarini o‘zlashtirish bilan birga o‘quvchi va yoshlarga har jihatdan o‘rgata olish 
usullarini egallashdir. 
Metodika ta’lim-tarbiya jarayonida o‘qituvchining o‘quvchilar bilan ishlash 
usullarining, mazmunining xususiyatlarini qarab chiqadi. Ma’lumki, o‘qitish 
jarayonida xilma-xil metodlar qo‘llaniladi. 
«Metodika» so‘zining ma’nosi, avvalo, ta’lim va tarbiyadagi samarali 
usullarining majmui hisoblanadi. Tasviriy san’at metodikasi oldida pedagogika 
fanining tarmog‘i sifatida quyidagi vazifalar turadi: 
1. Tasviriy san’at metodikasining aniq maqsadlari va uning fan sifatida bilim 
berish hamda tarbiyaviy ahamiyatini aniqlash. 
2. Tasviriy san’at metodikasining mazmuni va tuzilishini aniqlash.
3. O‘quvchilarning chuqur bilim, ko‘nikma va malakalarini egallashda eng 
samarali uslub, vosita va shakllarini ishlab chiqishi.
4. O‘quvchilarning bilim olish jarayonini kuzatish va tadqiqot ishlarini olib 
borish. 
Tasviriy san’at metodlari deganda, o‘qituvchining o‘quvchilar bilan ishlash 
usullari natijasida o‘quv materiallarini yaxshi bilib olish darajasiga erishish va 
o‘zlashtirish darajasining oshirilishi nazarda tutiladi. Har bir o‘qitish metodlari 
o‘quvchilar egallashi lozim bo‘lgan bilimlar mazmuni (hajmi)ga monand tarzda 
ta’lim maqsadiga, o‘quvchilarning yosh va fiziologik xususiyatlariga bog‘liq. 
O‘qitish usuli - bu ta’lim-tarbiyaning alohida qismlari hisoblanib, ularning 
yig‘indisi o‘qitish metodlariga kiradi.
O‘quvchilarga o‘rgatish, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish amaliy 
mashg‘ulotlar mobaynida uzoq ijodiy mehnat orqali egallanadi. Demak, tasviriy 
san’at metodikasi - pedagogika ilmida o‘quvchilarni tasviriy san’atga o‘rgatish 

655 
mazmuni, vazifa va metodlarini aniqlovchi, ijodiy ishlaridagi oqilona usullarni 
o‘rganuvchi, ta’lim-tarbiyaning maqsad va vazifalariga tayangan holda samarali 
o‘quv jarayonini tashkil etuvchi, shakl va yo‘llarini tadqiq etuvchi sohasidir. 
Tasviriy san’at metodikasi o‘qitish metodikasining boshqa sohalari kabi umumiy 
va xususiylarga ajratiladi. 

Download 9,63 Mb.