645
1. Ishmuhammedov R., Yuldashev M. Ta’lim tarbiyada
innovatsion pedagogik
texnologiyalar. T., 2017-yil.
2. Bolalar Ensiklopediyasi. O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi davlat ilmiy
nashriyoti. T., 2018-yil.
3. Sayyoramiz hayvonot olami. “G‘afur G‘ulom”, T., 2019-yil.
4. Mahmud Qoshg‘ariy. Devonu lug‘otit turk. “G‘afur G‘ulom”, T., 2017-yil.
ALISHER NAVOIY IJODIDA KOMIL INSON TARBIYASINI
PEDAGOGIK TA’LIM INNOVATSION KLASTERI ASOSIDA
O‘RGANISH
Nilufar OYMATOVA,
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
erkin tadqiqotchisi
nilufar.oymatova@gmail.com
Alisher Navoiy dahosi, uning asrlar osha qimmatini yo‘qotmagan o‘lmas
asarlari shoir tafakkurining betakror mahsulidir. Bugunga qadar jahon adabiyoti va
madaniy hayoti doirasida maydonga kelayotgan va insoniyatni ezgulikka
chorlovchi barcha ijod mahsullari ma’lum darajada
Navoiyning insonparvarlik
g‘oyalaridan oziqlangani shubhasizdir.
Bugungi kunda adabiyot ta’limida Navoiydek buyuk mutafakkir adabiy
merosining yosh avlod dunyoqarashidagi ahamiyati va o‘rnini hyech narsa bilan
tenglashtirib bo‘lmaydi. Chunki, shoirning butun ijod mahsulidagi bosh g‘oya
komil inson tarbiyasi haqida bo‘lib, milliy ta’limning ilk jarayonlaridan boshlab,
o‘rta va oliy ta’lim, shuningdek, undan keyingi bosqichlarda ham mana shu buyuk
maqsad mujassamdir.
646
Mamlakatimizda uchinchi renessans poydevorini
yaratishda ham Alisher
Navoiy qarashlarini ta’lim-tarbiya, xususan, adabiy ta’lim tizimiga tatbiq etish
hozirda eng dolzarb muammolardan biriga aylangan.
Alisher Navoiy ijodi adabiyotshunoslik nuqtai nazaridan keng miqyosda
tadqiq qilingan bo‘lsa-da, pedagogikada, xususan, umumta’lim
maktablari
doirasida metodik jihatdan yetarli darajada ilmiy-tadqiqiy ishlar amalga
oshirilmagan.
Dastur bo‘yicha umumta’lim maktablarining 6-sinfida Alisher Navoiyning
“Mahbub ul-qulub” asaridan parchalar berilgan.
Bilamizki, “Mahbub ul-qulub” shoirning deyarli umrining oxirida,
hayot
tajribalaridan olingan xulosalari sifatida yozilgan falsafiy didaktik asari
hisoblanadi.
Alisher Navoiy umri davomida kamolot sari intilishni targ‘ib etgan bo‘lsa,
umr xulosalarida, ya’ni “Mahbub ul-qulub” asarida, komillik sari olib boriladigan
ulug‘ yo‘lni ko‘rsatadi.
Garchi bu asar falsafiy-didaktik xarakterga ega bo‘lsa-da, 6-sinf o‘quvchilari
uchun ularning yoshi imkoniyatidan kelib chiqib, matnlar va ularning nasriy
bayonlari tanlangan. Asarning yana bir xarakterli
jihatidan biri nasriy turga
mansubligidir.
O‘qituvchi e’tibor qaratadigan tomoni asarning nasriy bayonida Porso
Shamsiev tomonidan yaratilgan variantdan foydalanilgan.
“Adabiyot” darsligida Navoiy ijodini o‘rganish yuzasidan shoirga
mustaqillikdan keyingi berilgan yuksak e’tirof, 20 jildlik asarlar nashri, “Xamsa”
yozgan ijodkorlar haqidagi ma’lumotlardan tashqari “Mahbub ul-qulub” asaridan
“Saxovat va himmat” bobida, “Hilm zikrida” (108, 110) “Safarning
foydalari
to‘g‘risida”
100
(1, 12, 18, 22, 30, 48, 49, 50 - tanbih) kabi parchalar keltirilgan.
Matn bilan tanishishda o‘quvchilarga saxovat so‘zi tanish bo‘lsa-da, hilm, himmat,
100
AhmedovS. Qo‘chqorov, Rizayev Sh. Adabiyot darsligi. 6-sinf.
“Ma’naviyat” 2017. 32-bet.
647
abr, royiha, maxzan, sayd, shaqovat, tundbod kabi so‘zlarning ma’nosini izohlash
lug‘at ustida ish olib borishni taqozo etadi. Garchi darslikda izohtalab so‘zlar
lug‘ati berilmagan bo‘lsa-da, o‘quvchilar so‘zlar ma’nosini nasriy bayon bilan
tanishish jarayonida o‘zlashtiradilar.
Mavzu yuzasidan berilgan “Mahbub ul qulub” iborasi qanday ma’noni
anglatadi va u necha qismdan iborat? Saxiylik va himmat tushunchalariga shoir
qanday ta’rif beradi va qanday o‘xshatishlar qo‘llaydi? “Saxiy” so‘zi bilan “axiy”
so‘zining farqi haqida so‘zlang va shunga oid o‘z fikringizni bildiring
101
kabi savol
va topshiriqlar ustida ishlash ham o‘zlashtirishning muhim omili sanaladi. Shu
o‘rinda darslikdagi ba’zi savol-topshiriqlarning tahliliga to‘xtalishni lozim topdik.
Darslikning 46-betida berilgan Sharqda adabiyot so‘zining ma’no-mazmuni va
undan ko‘zlangan maqsad nima? Alisher Navoiyning “Mahbub ul qulub” asari
qanday an’analar asosida va nima maqsadda yaratilgan?
Alisher Navoiyga qadar
shu yo‘nalishda kimlar tomondan qanday asarlar yaratilgan? kabi savollar aslida
to‘g‘ri tuzilgan. Lekin o‘quvchining yoshi va bilim darajasi hisobga olinmagan. 12
yoshli o‘quvchi uchun bunday savollarga javob berish qiyinchilik tug‘diradi.
Alisher Navoiyning “Mahbub ul qulub” asari qanday an’analar asosida va nima
maqsadda yaratilgan? savoliga o‘qituvchining o‘zi ham qiynalib javob topadi.
Adabiyot mashg‘ulotlarida ko‘zlangan natijaga erishishda yurtimizda
o‘tkazilayotgan
treninglar, ma’lum mavzuga bag‘ishlangan konferensiyalarda
o‘qituvchilarga metodik ko‘rsatmalar berilishi ta’lim tizimida olib borilayotgan
islohotlarning bir ko‘rinishidir. Quyida shunday metodik tavsiyalar asosida darsda
tashkil etilayotgan texnologiyalar mazmunini yoritishga harakat qildik.
