29-mavzu: 1800–1870-YILLARDA KOREYA XIX asr boshlarida hokimiyatdan siqib chiqarilgan asilzodalar
hukmron guruhga qarshi jangga hozirlanar edi. Li hukmron sulolasiga
qarshi boy zamindor Xon Gyon Ne boshchiligidagi eng yirik qurolli
qo‘zg‘olon bo‘lib o‘tdi. Ular dastlab erishgan bir qator muvaf-
faqiyatlariga qaramasdan, oxir-oqibatda mag‘lubiyatga uchrab, shaf-
qatsiz jazolandi. Asirga olingan Xon Gyon Ne qatl etildi. Isyonning
http://eduportal.uz
139
bostirilishi mamlakatda noroziliklarni to‘xtata olmadi. 1813-yili
Jejudo orolida dehqonlar va baliqchilarning qo‘zg‘oloni bo‘lib o‘tdi.
Keyin bir qator qurg‘oqchilik yillari keldi, ularda ochlikdan va
kasalliklardan ko‘plab odamlar qirilib ketdi.
Li Son Ge qachon li sulolasiga asos solgan edi?
Koreyani ochlik va vabo epidemiyasi qamrab oldi. Shaharlarda
ochlarning bir qator isyonlari ro‘y berdi.
XIX asrning 30–60-yillarida Koreya. XIX asrdan koreys ja-
miyatining barcha tizimlaridagi inqiroz yanada keskinlashdi. Ichki
siyosiy ziddiyatlar tufayli zaiflashgan li sulolasi tanazzulga yuz tutdi.
Ana shunday paytda mamlakatga Koreyani chet davlatlar uchun
ochish va uni mustamlakaga aylantirishga intilayotgan kapitalistik
davlatlar xavf solayotgan edi. Bu xavf dastlab yevropalik xristian mis-
sionerlarining faolligi oshganligi bilan ifodalandi.
1831-yili Rim papasi Koreya yepiskopligi tuzilganligini e’lon
qildi. 1832-yili Koreya qirg‘oqlari yaqinida paydo bo‘lgan kema Bu-
yuk Britaniya nomidan savdo munosabatlari o‘rnatishni taklif qildi,
lekin rad javobini oldi. Bu orada xristian cherkovi missionerlari
vakillari Koreyaga yashirin kirib kelib, o‘z faoliyatlarini olib borayot-
gan edilar. Ular, asosan, fransuz missionerlari edi. Bu missioner-
Suv tashuvchilar Koreya. XIX asr http://eduportal.uz
140
larning xristian dinini qabul qilgan koreyslar bilan birga qatl etilishi
Koreyaga fransuz harbiy kemalari yuborilishi uchun bahona bo‘ldi.
Harbiy kuchlarga tayangan fransuzlar missionerlarning o‘limi uchun
tovon sifatida Koreya portlarining ochilishini talab qildilar. Biroq
tashrif muvaffaqiyatsiz bo‘ldi – ikkita kema Koreya qirg‘oqlari yaqi-
nida sayozlikka o‘tirib qoldi.
Xitoyning chet davlatlar uchun zo‘ravonlik bilan «ochilishi» va
manjurlarning qudratli G‘arb davlatlariga taslim bo‘lishi Koreyaning
hukmron doiralariga juda katta ta’sir ko‘rsatdi. Seullik hukmdorlar
mamlakatni tashqi dunyodan yana ham qattiqroq va yana ham to‘-
laroq ajratib qo‘yish yo‘liga o‘tdilar.
1831-yili ...
1832-yili ...
Li sulolasi tanazzulining sabablari – bu ...
XIX asrning o‘rtalarida Koreyadagi ichki vaziyat xalq g‘azabining
oshib borishi bilan xarakterlanadi. Missionerlardan biri o‘z yashirin
xabarida: «Kichik bir uchqun shunday yong‘in keltirib chiqarishi
mumkinki, uning oqibatlarini, hatto hisobga olib ham bo‘lmaydi»,
deya yozgandi.
Ocharchilik ahvolni yanada og‘irlashtirib yubordi. Dehqonlarning
ko‘plab qo‘zg‘olonlari ko‘tarildi, biroq ularning hammasi hukumat
tomonidan shafqatsizlik bilan bostirildi. Bu orada kapitalistik davlat-
larning Koreyaga bosimi ham kuchaydi. Ayniqsa, amerikaliklar bir
necha bor Koreya portlarini o‘zlari uchun «ochishga» va teng bo‘lma-
gan shartnomalar tuzishga urinib ko‘rdilar.
Lekin ularning barcha urinishlari koreyslarning qattiq qarshiligiga
uchradi va amalga oshmadi.
1863-yili 12 yoshli Li Sze Xvan Qirol Kojon nomi bilan taxtga
o‘tqazildi. Hokimiyatni vaqtincha tevongun (hokim) bo‘lgan uning
otasi Li Xa In egallab oldi. Òevongun eng muhim davlat lavozimlariga
o‘z odamlarini qo‘yib olgan noron (oqsoqollar) asilzodalar partiyasi-
ning zo‘ravonligiga chek qo‘ydi. U, hatto dvoryan bo‘lmagan qatlam-
lar – savdogarlar, o‘ziga to‘q mayda yer egalarining ayrim vakillariga
ham davlat xizmatiga kirish imkoniyatini yaratdi. Koreyaning ilgari
hal qiluvchi ta’sirga ega bo‘lgan asilzodalarining qudrati bir qadar
zaiflashdi.
Oddiy kishilar to‘laydigan harbiy soliq barcha qatlamlar uchun
majburiy uy boshi solig‘i bilan almashtirildi. Asilzodalar va oddiy
http://eduportal.uz
141
xalqni «tenglashtirish» maqsadida xalq uchun qora rangli oyoq kiyim
kiyish taqiqlandi. Yangi podsholikning obro‘yini oshirish uchun te-
vongun XVI asrda yaponlar bosqini paytida yonib ketgan Kyonbokkun
saroyini tikladi.
