D. U. Isamuxamedova

- tirik tabiat - hayvonot va o ‘simlik dunyosi.
Muhandislik-geologik xaritada har xil relyef sharoitidagi, yuk 
ko‘tarish qobiliyatiga ega bo‘lgan, tuproq tarkibidagi suvning 
yuqoriligi va toshqinlar darajasi har xil hududlar, shuningdek, fizik- 
geologik jarayonlar ko‘rsatilgan hududlar (cho‘kish, jarliklarning 
o‘pirilishi, seysmik harakatlar, harkatlanuvchan qumlar va h.k.) va 
sanoat ahamiyatidagi foydali qazilmalar o ‘rni ajratiladi.
So‘nggi paytlarda qurilish uchun hududlar yetishmasligi sababli 
oldin yaroqsiz deb topilgan yerlardan foydalanila boshlandi. Masalan, 
qiya relyefda terassali qurilish qilish mumkin, yer osti garajlari va 
omborlar qurish mumkin. Kaiyerlarning, terrikonlaming ustiga tuproq 
qatlami yotqizib, u yerlarda jam oat bog‘lari, daryolarning o ‘zanlarida 
esa dam olish hududlari tashkil etish mumkin.
Shahar landshafti
juda keng tushuncha bo‘lib, bu butun shahar 
muhiti yoki uning xohlagan bir qismi. Odatda shahar landshafti deb 
butun shaharni emas, balki faqat ochiq, qurilishlardan xoli hudud -
bog‘ va parklar, xiyobonlar, bulvarlar, ko‘cha va yo‘llar, daryo va 
koMlar, turar-joy qurilmalari hovlilari hamda jamoat binolari 
uchastkalari, sanoat korxonalarining ko‘kalamzor hududlari hamda 
boshqa hududlarga aytiladi. Bundan tashqari, shahar hayotining 
ajralmas qismi sifatida shahar atrofidagi hududlarni qishloq xo‘jaligi 
yerlari, o ‘rmon, parklar, dam olish hududlari, lagerlar va pansionatlar, 
shahar tashqarisidagi park va qo‘riqxonlami keltirish mumkin.
Yashil 
o'simliklar 
shahaming 
eng 
muhim 
va 
samarali 
obodonlashtirish turi hisoblanadi. Shaharsozlikda yashil o‘simliklar- 
ning ahamiyati katta. Ular shahar harorat rejimining quvvatli 
nazoratchisi bo‘lib, havo tarkibi va tozaligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, 
shahar shovqiniga qarshi kurashda foydalaniladi, shahaming landshaft 
jozibaliligini ta’minlaydi. Insonning holatini, unga gigiyenik va 
psixologik ta’sir ko'rsatishni yaxshilaydi.
Issiq iqlimli hududlar shaharsozligida yashil o ‘simliklarga muhim 
e’tibor qaratiladi. 0 ‘simliklar havoni filtrlaydi, yorugMikni o‘tkazadi, 
ovozni tekis tarqatadi, quyosh radiatsiyasini yutadi va namlik 
chiqargan holda havoni sovitadi. Yashil o ‘simliklar havoni tozalaydi, 
yirik va tez cho‘kuvchi chang zarralarini o ‘zida ushlab qoladi. 
Ko‘kalamzorlar havoning qizib ketishini kamaytiradi va bu bilan
42

shahar ustidagi chang va tutundan iborat gumbazni hosil qiluvchi 
yuqoriga ko'tarilayotgan havo oqimining harakatini qaytaradi.
2.2. Turar-joy tum anlarini shakllantirish
Odamlaming turmushi, ularning yashash, bolalarini tarbiyalash, 
ta’lim olish, dam olish, madaniy darajasini oshirish, sog‘liqni saqlash, 
savdo-sotiq va boshqa maishiy xizmatlardan foydalanish bilan bog‘liq 
bo'lgan ehtiyojlarini qondirish jarayoni shaharlaming aholi yashovchi 
qismlarida mujassamlashgan.
Hozirgi zamonda uy-joy tushunchasining chegarasi ancha kengay- 
gan bo‘lib, u hozir aholiga zarur xizmat ko‘rsatish tashkilotlarining 
to‘liq majmuasini o‘z ichiga oladi. Hozirgi kunda xonadon ichidagi 
qulay yashash sharoitlari aholi yashash tumanlaridagi ijtimoiy- 
madaniy va maishiy ehtiyojlami yuqori darajada qondirish sharoitlari 
bilan qo‘shilib ketadi. Aholi uchun qulay yashash sharoitini yaratish 
uy-joy binolarining turli ijtimoiy xizmat ko‘rsatish tashkilotlari bilan 
uzviy qo‘shilib ketishini taqozo etadi. Uy-joy binolarining ijtimoiy 
xizmat ko‘rsatish tashkilotlari bilan uzviy bog‘lanishi respublikamiz 
shaharlari aholi yashovchi qismlarining ijtimoiy va tarkibiy tuzilishini 
shakllantirishning asosiy talabi hisoblanadi.

Download 5,57 Mb.