- tirik tabiat - hayvonot va o ‘simlik dunyosi.
Muhandislik-geologik xaritada har xil relyef sharoitidagi, yuk
ko‘tarish qobiliyatiga ega bo‘lgan, tuproq tarkibidagi suvning
yuqoriligi va toshqinlar darajasi har xil hududlar, shuningdek, fizik-
geologik jarayonlar ko‘rsatilgan hududlar (cho‘kish, jarliklarning
o‘pirilishi,
seysmik harakatlar, harkatlanuvchan qumlar va h.k.) va
sanoat ahamiyatidagi foydali qazilmalar o ‘rni ajratiladi.
So‘nggi paytlarda qurilish uchun hududlar yetishmasligi sababli
oldin yaroqsiz deb topilgan yerlardan foydalanila boshlandi. Masalan,
qiya relyefda terassali qurilish qilish mumkin, yer osti garajlari va
omborlar qurish mumkin. Kaiyerlarning, terrikonlaming ustiga tuproq
qatlami yotqizib, u yerlarda jam oat bog‘lari, daryolarning o ‘zanlarida
esa dam olish hududlari tashkil etish mumkin.
Shahar landshafti
juda keng tushuncha bo‘lib, bu butun shahar
muhiti yoki uning xohlagan bir qismi. Odatda
shahar landshafti deb
butun shaharni emas, balki faqat ochiq, qurilishlardan xoli hudud -
bog‘ va parklar, xiyobonlar, bulvarlar, ko‘cha va yo‘llar, daryo va
koMlar, turar-joy qurilmalari hovlilari
hamda jamoat binolari
uchastkalari, sanoat korxonalarining ko‘kalamzor hududlari hamda
boshqa hududlarga aytiladi. Bundan tashqari, shahar hayotining
ajralmas qismi sifatida shahar atrofidagi hududlarni qishloq xo‘jaligi
yerlari, o ‘rmon, parklar, dam olish hududlari, lagerlar va pansionatlar,
shahar tashqarisidagi park va qo‘riqxonlami keltirish mumkin.
Yashil
o'simliklar
shahaming
eng
muhim
va
samarali
obodonlashtirish turi hisoblanadi. Shaharsozlikda yashil o‘simliklar-
ning ahamiyati katta. Ular shahar harorat rejimining quvvatli
nazoratchisi bo‘lib, havo tarkibi va tozaligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi,
shahar shovqiniga qarshi kurashda foydalaniladi, shahaming landshaft
jozibaliligini ta’minlaydi.
Insonning holatini, unga gigiyenik va
psixologik ta’sir ko'rsatishni yaxshilaydi.
Issiq iqlimli hududlar shaharsozligida yashil o ‘simliklarga muhim
e’tibor qaratiladi. 0 ‘simliklar havoni filtrlaydi, yorugMikni o‘tkazadi,
ovozni tekis tarqatadi, quyosh radiatsiyasini yutadi va namlik
chiqargan holda havoni sovitadi. Yashil o ‘simliklar havoni tozalaydi,
yirik va tez cho‘kuvchi chang zarralarini o ‘zida ushlab qoladi.
Ko‘kalamzorlar havoning qizib ketishini kamaytiradi va bu bilan
42
shahar ustidagi chang va tutundan iborat gumbazni hosil qiluvchi
yuqoriga ko'tarilayotgan havo oqimining harakatini qaytaradi.
2.2. Turar-joy tum anlarini shakllantirish
Odamlaming
turmushi, ularning yashash, bolalarini tarbiyalash,
ta’lim olish, dam olish, madaniy darajasini oshirish, sog‘liqni saqlash,
savdo-sotiq va boshqa maishiy xizmatlardan foydalanish bilan bog‘liq
bo'lgan ehtiyojlarini qondirish jarayoni shaharlaming aholi yashovchi
qismlarida mujassamlashgan.
Hozirgi zamonda uy-joy tushunchasining chegarasi ancha kengay-
gan bo‘lib, u hozir aholiga zarur xizmat ko‘rsatish tashkilotlarining
to‘liq majmuasini o‘z ichiga oladi. Hozirgi kunda xonadon ichidagi
qulay yashash sharoitlari aholi yashash tumanlaridagi ijtimoiy-
madaniy va maishiy ehtiyojlami yuqori darajada
qondirish sharoitlari
bilan qo‘shilib ketadi. Aholi uchun qulay yashash sharoitini yaratish
uy-joy binolarining turli ijtimoiy xizmat ko‘rsatish tashkilotlari bilan
uzviy qo‘shilib ketishini taqozo etadi. Uy-joy binolarining ijtimoiy
xizmat ko‘rsatish tashkilotlari bilan uzviy bog‘lanishi respublikamiz
shaharlari aholi yashovchi qismlarining ijtimoiy va tarkibiy tuzilishini
shakllantirishning asosiy talabi hisoblanadi.
