Sud hokimiyatining konstitutsiyaviy asoslarini takomillashtirish
Birinchi oʻzgartirish: 2017-yil 6-aprelda Konstitutsiyaning 7 ta moddasiga
kiritilgan tuzatishlarda quyidagi 3 ta ustuvor vazifa:
- fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini
kengaytirish;
- odil sudlovga erishish darajasini, sud ish yurituvining samaradorligi va sifatini
oshirish;
- nomzodlarni tanlash va sudyalar lavozimlariga tayinlash tizimini yana-da
takomillashtirish – sud-huquq sohasida amalga oshirilayotgan islohotlarning muhim
yoʻnalishlari sifatida mustahkamlab qoʻyildi.
Mazkur konstitutsiyaviy oʻzgartirishlar sud tizimini boshqarishdagi bir-birini
takrorlovchi funksiyalarni bartaraf etishga hamda yagona sud amaliyotini
shakllantirishga xizmat qilishi bilan katta ahamiyatga ega boʻldi.
Shu maqsadda Konstitutsiyaning 80, 81, 83, 93, 107, 110, 111-moddalariga
tegishli oʻzgartishlar va qoʻshimcha kiritildi. Ushbu tuzatishlarga muvofiq, Oliy
xoʻjalik sudi va Oliy sud fuqarolik, jinoiy, maʼmuriy va iqtisodiy sud ishi yurituvi
sohasidagi sud hokimiyatining yagona oliy organiga – Oʻzbekiston Respublikasi Oliy
sudiga birlashtirildi.
Konstitutsiyaga sud hokimiyatining faoliyatini tubdan yaxshilashga, nufuzini
oshirishga, sudlar tuzilishini takomillashtirishga hamda sudyalarni tanlash va
lavozimlarga tayinlash tizimini demokratlashtirishga qaratilgan oʻzgartish hamda
qoʻshimchalarning kiritilishi fuqarolar va tadbirkorlik subyektlari huquqlari,
erkinliklari, qonuniy manfaatlari sudda ishonchli himoya qilinishini taʼminlash,
mamlakatda qonun ustuvorligini, qonuniylikni mustahkamlashning muhim omiliga
aylandi.
Ijro etuvchi hokimiyat tizimini takomillashtirish
Ikkinchi oʻzgartirish: 2017-yil 31-mayda Konstitutsiyaning 4 ta moddasiga
oʻzgartish va qoʻshimchalar kiritildi.
Asosiy qonunimizning 80 va 93-moddalariga kiritilgan oʻzgartishlarga koʻra,
Oʻzbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qoʻmitasi Oʻzbekiston
Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qoʻmitasi etib qayta
tashkil etilganligi va u oʻz faoliyatida Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga
hisobot berishi hamda Qoʻmitaning raisi va rais oʻrinbosarlari Oʻzbekiston
Respublikasi Prezidenti tomonidan Oʻzbekiston Respublikasi Bosh vazirining
taqdimnomasiga binoan lavozimga tayinlanishi hamda lavozimidan ozod qilinishi
belgilandi.
Konstitutsiyaviy sud faoliyatining konstitutsiyaviy asoslari. Konstitutsiyaning
108-moddasiga kiritilgan tuzatishlarga muvofiq, Konstitutsiyaviy sud Oʻzbekiston
Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan Oliy Majlis Senati tomonidan Sudyalar
oliy kengashi tavsiya etgan shaxslar orasidan, Qoraqalpogʻiston Respublikasining
vakilini qoʻshgan holda saylanadigan boʻldi.
Konstitutsiyaning
108
va
109-moddalariga
kiritilgan
tuzatishlarda
Konstitutsiyaviy qonunlarning, xalqaro shartnomalarni ratifikatsiya qilish toʻgʻrisidagi
qonunlarning imzolanguniga qadar Konstitutsiyaga muvofiqligini tekshirish, Oliy
sudning muayyan ishda qoʻllanilishi lozim boʻlgan normativ-huquqiy hujjatlarning
Konstitutsiyaga muvofiqligi toʻgʻrisida sudlar tashabbusi bilan kiritilgan murojaatlarini
koʻrib chiqish, shuningdek, har yili Oliy Majlis palatalariga va Oʻzbekiston
Respublikasi Prezidentiga mamlakatdagi konstitutsiyaviy qonuniylikning holati
toʻgʻrisida axborot taqdim etish borasidagi Konstitutsiyaviy sudning vakolatlarini
kengaytirish nazarda tutildi.
Ushbu konstitutsiyaviy yangiliklarning hayotga tatbiq etilishi davlatimizda sudlov
tizimini yana-da takomillashtirish, Konstitutsiyaviy sud faoliyatining samaradorligini
oshirish, fuqarolarning huquq hamda erkinliklari ishonchli himoyasini taʼminlashga
xizmat qilmoqda. Shu bilan birga, bu konstitutsiyaviy yangilanishlar sudyalar va sud
tizimi xodimlarini ijtimoiy ragʻbatlantirishni yuqori darajaga koʻtardi.
Shuni ham taʼkidlash joizki, Oliy Majlis Qonunchilik palatasining 2020-yil 10-
noyabr kuni boʻlib oʻtgan navbatdagi majlisida deputatlar
“Oʻzbekiston
Respublikasining Konstitutsiyaviy sudi toʻgʻrisida”gi Oʻzbekiston Respublikasi
Konstitutsiyaviy qonuniga oʻzgartish va qoʻshimchalar kiritish haqida»gi qonun
loyihasini birinchi oʻqishda koʻrib chiqdilar. Ushbu qonun loyihasini ishlab chiqish va
qabul qilish vazifasi Inson huquqlari boʻyicha Oʻzbekiston Respublikasi Milliy
strategiyasida koʻzda tutilgan.
Qonun loyihasida fuqarolar va yuridik shaxslarga, shuningdek, Inson huquqlari
boʻyicha Oʻzbekiston Respublikasi Milliy markazi, Oʻzbekiston Respublikasi
Prezidenti huzuridagi Tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini
himoya qilish boʻyicha vakil va Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson
huquqlari boʻyicha vakili (ombudsman) oʻrinbosari – Bola huquqlari boʻyicha vakilga
Konstitutsiyaviy sudga murojaat qilish huquqi berilib, Konstitutsiyaviy sudga murojaat
qiluvchi subyektlar doirasi kengaytirilmoqda.
Shuningdek, qonun loyihasida Konstitutsiyaviy sud vakolatlari, Konstitutsiyaviy
sud sudyasining maqomi, Konstitutsiyaviy sud ishlarini yuritish, Konstitutsiyaviy
sudga murojaat qilish va murojaatni dastlabki tarzda koʻrib chiqish va oʻrganish
masalalari aniq qilib belgilanmoqda.
Bu haqda soʻz borganda, hozirgi vaqtda Konstitutsiyaviy sudning faoliyati 2017-
yil 31-mayda qabul qilingan “Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi
toʻgʻrisida”gi Konstitutsiyaviy qonun bilan tartibga solinishini taʼkidlash lozim.
Ammo, Konstitutsiyaviy sudda ish yuritishning protsessual qoidalari Konstitutsiyaviy
sudning oʻzi tomonidan tasdiqlangan Reglament bilan belgilab berilgan.
Aksariyat mamlakatlar Konstitutsiyaviy sudlari toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarida
bunday qoidalar Konstitutsiyaviy sud tomonidan emas, balki qonun bilan belgilanishi
nazarda tutilgan. Chunki, ish yuritishning protsessual qoidalari bevosita inson
huquqlarini amalga oshirish bilan bogʻliq va shuning uchun ham ular qonun bilan
belgilanishi lozim.
Bundan tashqari, konstitutsiyaviy sud ishlarini yuritish amaliyotining tahlili
mamlakatimizda fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlarini himoya qilishda hal
etilishi lozim boʻlgan yana bir qator dolzarb muammolar hamda huquqiy jihatdan
tartibga solinishni taqozo etadigan masalalar mavjudligini koʻrsatmoqda.
|
