si’yaqli’ jari’slarda qatnasqanda tisli tapochkalar kiyip ali’w mu’mkin. Woni’n’ menen ti’ni’msi’z shug’i’llang’an adamni’n’ jaqi’n arali’qqa juwi’ri’w na’tiyjelerin 2—3 sekundqa, uzi’nli’qqa sekiriwde 20—30 sm ge asi’ri’w imkani’n beredi.
Jen’il atletika menen shug’i’llang’anda bir qatar qag’i’y- dalarg’a su’yeniwge tuwri’ keledi. Bunda, da’slep 3—5 minut a’ste-aqi’ri’n juwi’ri’ladi’, 6—8 ma’rte uluwma shi’ni’g’i’wlar wori’nlanadi’, 30—50 metrge 2—3 ma’rte wortasha ha’m a’ste juwi’ri’ladi’.
Sonnan keyin shi’ni’g’i’w sabag’i’ wo’tkeriletug’i’n wori’n jaqsi’lap tayarlanadi’, uzi’nli’qqa sekiriw shuqi’ri’ jumsar- ti’ladi’, juwi’ri’w jolaqshasi’ arti’qsha na’rselerden tazalanadi’, i’laqti’ri’w ushi’n qa’wipsizlik worni’ tan’lanadi’ ha’m t , b. I’laqti’ri’w menen yerkin shug’i’llang’an waqi’tta top aynag’a , terek ha’m adamlarg’a tiyip ketpeytug’i’n bag’- dardi’ tan’law za’ru’r boladi’.
Uzi’nli’q yamasa ba’lentlikke sekiriwde sekiriw worni’ qurg’aq ha’m tegis boli’wi’na itibar beriw, jerge tu’siw worni’nda qi’rli’, ushli’ na’rseler bolmasli’g’i’na a’hmiyet beriw lazi’m boladi’. Ba’lentlikke sekiriwdi baqlap ati’rg’an adam juwi’ri’w ta’repinde turi’wi’, keri halda uzi’n tayaq wog’an tiyip ketiwi mu’mkin.
Juwi’ri’w shi’ni’g’i’wi’n wori’nlap bolg’annan keyin, da’rhal toqtap yamasa woti’ri’p qali’wg’a bolmaydi’. Uzaq arali’qqa juwi’rg’anda 100—200 m adi’mlap ju’riw kerek. Juwi’ri’w jolag’i’nda turi’w, basqalar juwi’ri’p ati’rg’an joldi’ kesip wo’tiw qadag’an yetiledi , Jari’sta qatnasi’p ati’rg’an- lardi’n’ qaptali’nda juwi’ri’w mu’mkin yemes. Juwi’ri’p kelip suwi’q suw ishiw qadag’an yetiledi , sebebi dem ali’w joli’ samallap, kesel boli’p qali’wi’ mu’mkin.
BIR QA’LIPTE JUWI’RI’W
Greciya taw ji’ralari’ni’n’ birinde shama menen 2,5 mi’n’ ji’llar buri’n jazi’lg’an to’mendegi jazi’wlar tabi’lg’an: «Yeger ku’shli boli’wdi’ qa’lesen’ —juwi’r, yeger shi’rayli’ boli’wdi’ qa’lesen’ —juwi’r, yeger aqi’lli’ boli’wdi’ qa’le- sen’ —juwi’r». Jen’il atletikada qi’sqa arali’qqa (sprinterlik), yag’ni’y 60, 100, 200, 400 metrge juwi’ri’w, estafetali’ 4 * 100 m, 4* 200 m, 4* 400 m arali’qqa juwi’ri’wg’a boladi’. Bulardan ti’sqari’ worta arali’qqa, yag’ni’y 500 m den, 2000 m ge (stayyerlik) juwi’ri’wi’, 42 km 195 m ge marafon juwi’ri’wi’ kiredi; 3 km den 8 km ge shekem uzaq arali’qlarg’a juwi’ri’wlar da belgili.
Jergilikli sharayatta (baqsha, mektep, ma’kanlarda) ha’r tu’rdegi juwi’ri’w jari’slari’ wo’tkeriledi. Woqi’wshi’lar jen’il atletika sabaqlari’nda qi’sqa arali’qlarg’a (30—60 metrge) da shi’damli’li’qti’ asi’ri’w ushi’n 1000 m ge juwi’radi’. Bir qa’lipte juwi’ri’w tegis maydan yamasa stadionlarda wo’tkeriledi. Yeger sport maydani’nda shug’i’llani’wdi’n’ imka- niyati’ bolmasa, mektepke jaqi’n bolg’an bag’lar, alleyalar, jolaqshalardan paydalani’w da mu’mkin. Biraq, bunda wori’nlar jaqsi’ ko’riniske, ko’shenin’ mu’yeshlerinde velo- sipedshi yamasa piyadalar menen soqli’g’i’si’p ketpewli- gine a’hmiyet beriw kerek. Juwi’ri’w sha’rtli ra’wishte to’mendegi basqi’shlarg’a bo’linedi: start,
tezleniw, arali’q basi’p wo’tiw, finish. Jaqi’n arali’qlarg’a to’mengi start qollani’ladi’, wonnan tuwri’ paydalani’w qi’sqa waqi’tta maksimal tezlikke yerisiw mu’mkinshiligin beredi.
Worta ha’m uzaq arali’qlarg’a juwi’ri’wda joqari’ start qollani’ladi’. Woni’n’ wori’nlani’wi’na qarag’anda biraz a’piwayi’, biraq wonnan wo’nimli paydalani’lsa, arali’qti’n’ da’slepki metrlerinde aldi’g’a wo’tip ketiw mu’mkin.
QI’SQA ARALI’QLARG’A JUWI’RI’W
Respublikami’zda 13—14 jasli’ yer balalar ha’m qi’zlar menen juwi’ri’w boyi’nsha wo’tkerilgen jari’slarda joqari’ na’tiyjeler ko’rsetiledi. Bunda yer balalardan David Buchkov 7,1 sek, qi’zlardan Lyubov Perepelova 8,0 sek. na’tiyje ko’rsetip . respublika rekordi’n wornatti’ (Tashkent qalasi’). Bul arali’qqa juwi’ri’w boyi’nsha ja’ha’n rekordi’ 6,39 sek. qa ten’ (elektron sekundomer boyi’nsha). Wol amerikali’ Moris Gringe, hayal-qi’zlardan rossiyali’ Irina
Privalovag’a — 6,92 sek (elektron sekundomer boyi’nsha) tiyisli.
15-b su’wret.
Dene ta’rbiyasi’ sabag’i’nda 30, 40,
50, 60 m arali’qlarg’a (1, 2, 3 woqi’wshi’) a’piwayi’ sekundomer tiykari’nda juwi’- radi’. Bir neshe sabaqtan keyin bolsa da’slep 30 m ge, ja’ne 2—3 sabaqtan keyin 60 m ge juwi’ri’w boyi’nsha normativler tapsi’ri’ladi’.
To’mengi start. To’mengi starttan juwi’ri’p ketiwde tayani’shtan, shuqi’rsha yamasa start kolodkalari’nan payda- lani’ladi’.
«Start» buyri’g’i’ berilgende: dizeni jerge tiygizip , qol- larg’a tayani’ladi’, bunda bir ayaq dizesi jerge tiyip turadi’, yekinshisi tayani’shqa tireledi; bas barmaqlar ishkerige qarap turadi’, qollar tuwri’lanadi’, gewde awi’rli’g’i’ qol ha’m dizege bir qi’yli’ tu’siriledi, basti’ iyip start si’zi’g’i’na qarap turi’ladi’ (15-a-su’wret).
«Di’qqat» buyri’g’i’ berilgende, arqada turg’an ayaq dizesi jerden ali’nadi’, gewde awi’rli’g’i’ to’rt «noqat»qa — qollar ha’m ayaqlarg’a bo’linedi (15-b-su’wret).
«Juwi’r» buyri’g’i’ berilgende gewde tez tuwri’lani’p, arqada turg’an ayaq penen birinshi qa’dem qoyi’ladi’, qollar menen keskin ha’reket qi’li’nadi’, son’ yekinshi, u’shinshi ha’m tag’i’ basqa qa’demler qoyi’ladi’. 6—8 qa’demnen keyin gewde pu’tinley tuwri’lani’p ali’nadi’ (15-d-su’wret).
Sportshi’ ani’q arali’qqa juwi’ri’wdi’ baslag’anda ayaqti’n’ barmaqlari’n basi’p, u’lken-u’lken adi’mlar taslap, qollar bir qi’yli’ ha’reketlendiriledi; qollar shi’g’anaqtan bu’gilip , wolar mushlani’p ali’nbaydi’, gewde aldi’g’a qaray biraz iyilgen boli’p, bel wonshama bu’gilmeydi, tisler bir-birine qatti’ basi’lmaydi’, awi’zdi’ da qatti’ jumi’p ali’nbaydi’. Ha’reket- lerdi yerkin wori’nlawg’a umti’ladi’.
Finishke, shamasi’, 10—15 metr qalg’anda, juwi’ri’wshi’ yerkin ha’reketti saqlag’an halda aldi’g’a qaraydi’, iyinin tuw-
