uchun) va 100—200 mm (pardadevor uchun) ga teng qilib tayyorlanadi. To‘g‘ri devor va bino burchaklarini
terish uchun, shuningdek, ravoqlar sifatida 3.13-rasmda ko‘rsatilgan tosh bloklari ishlatiladi.
Hozirgi kunda tog‘ jinslarini faqat pardozbop va dekorativ ashyolar sifatida
ishlatish samarali degan
tasavvurlar bor. Biroq tabiiy toshlarning zaxiralari ko‘p bo‘lgan hududlarda ular eng arzon va asosiy qurilish
ashyolari bo‘lib qolmoqda. Ularni bino va inshootlarda yuk ko‘taruvchi konstruksiyalar, devor, pardadevor,
poydevorlar qurishda ishlatish mumkin. Tabiiy toshlarni qurilishda ishlatish hududiy zaxiralarga bog‘liq.
O‘zbekistonda juda katta miqdorda tabiiy toshlardan buyumlar ishlab chiqarilmoqda.
Qurilishda keng tarqalgan devorbop tabiiy toshlar quyidagi markalarga bo‘linadi: chig‘anoq tosh — 4; 7;
10; 15; 25; 35; 50; vulqon tufi, mayda g‘ovakli ohaktosh — 3,5; 5,0; 7,5; 100; 150; 200. Yengil toshlarning
zichligi bir-biridan katta farq qiladi (900—1800 kg/m
3
).
Yengil jinslardan tayyorlangan devorbop toshlarning yumshash koeffitsienti 0,6 dan kam bo‘lmasligi
kerak. Devorbop toshlar quyidagi o‘lchamlarda tayyorlanadi (mm): 490
240
100, 390
190
88,
380
380
215, 390
190
288.
Toshlarni qayta ishlash sanoati mexanizatsiyalashishi natijasida to‘g‘ri shaklga ega bo‘lmagan tog‘ jinslari
qurilishda juda kam ishlatilmoqda.
Ma’lumki to‘g‘ri shaklga ega bo‘lmagan tog‘ jinslaridan qurilgan devorning
talab darajasidagi
mustahkamligi yuqori bo‘lmaydi. Asosan, seysmik hududlarda bunday tog‘ jinslaridan yaratilgan
konstruksiyalarning mustahkamligini ta’minlash zarur. Shuning uchun tabiiy toshlardan qurilgan devorlar
temir-beton bog‘lamalar yordamida mustahkamligini oshiradi.
Bino va inshootlarning devorlarini qurishda har xil rangdagi (kulrang, oq, qizil, jigarrang va h.k.)
pardozbop toshlar ishlatiladi (3.14-rasm). Ularning mustahkamligi 0,4—40 MPa, og‘irligi bo‘yicha suv
shimuvchanligi 30%, sovuqqa chidamliligi 15—25 sikl, zichligi 2100—2300 kg/m
3
bo‘ladi. Tashqi devorlarni
qurishda 1600—2000 kg/m
3
zichlikdagi toshlarni ishlatish samarali hisoblanadi.
Tomlarni
yopishda tabiiy jinslardan, asosan loyli slaneslar ishlatiladi. Loyli slanesni yupqa plastinkalarga
bo‘lib
tombop taxtachalar ishlanadi. Uning kattaligi 250
150 dan 600
350 mm gacha, qalinligi 5-8 mm.
Egilishdagi mustahkamlik chegarasi 16 MPa, sovuqqa chidamliligi esa 25 sikldan kam emas. Loyli slanes
taxtachalar tomlarni yopishda, yog‘och yoki qamish plitali devorlarni qoplashda ishlatiladi.
