Tabiiy tosh ashyolari bir necha xil usullar yordamida qayta ishlanadi (3.10-rasm). Jumladan, tosh yuzasini
xomaki ishlash (xarsang tosh, tosh bo‘laklari, chaqilgan tosh, shag‘al va qum); tabiiy tosh taxtani taram-taram
qilib yo‘nish; to‘g‘ri shakldagi tosh buyumlari va bloklari (devorbop) va toshtaxtalarni
har xil tasvirda
tarashlash va silliqlash (qoplama va polbop toshtaxtalar); uzun toshtaxtalar (zinapoya, tokchabop, tutqich,
ustun osti va h.k.), yo‘l qurilishibop tosh buyumlarini (yo‘l chekkasibop buyum, chor qirrali yo‘lbop tosh,
yo‘lkabop har xil shakldagi tosh) ishlash. Tabiiy tosh ashyolari va buyumlarni arralash (devorbop toshlar va
bloklar, qoplama va polbop toshtaxta) va yo‘nish (yo‘l chekkasibop toshlar va h.k.) usuli bilan ham ishlanadi.
Bir xil rangdagi toshtaxta yuzasiga gul yoki bezaklar berishda tosh yo‘nuvchi asboblar yordamida zarb urish
usuli ishlatiladi va har xil tasvirdagi toshtaxtalar ishlab chiqariladi. Tasviri g‘adir-budir yuzaning baland qismi
2 mm gacha, o‘zaro parallel yo‘nilgan yuza chuqurligi 0,5—1 mm, nuqtali notekis yuzadagi chuqurcha
o‘lchami 0,5—2 mm bo‘lishi kerak. Silliqlash usuli bilan
tabiiy xarsangtosh arralanadi, frezalanadi,
silliqlanadi, undan keyin yaltirlatiladi. Marmar, ohaktosh va boshqa zich tabiiy toshlarni arralash uchun
uskunaga o‘rnatilgan eng qattiq temirdan ishlangan arralardan foydalaniladi.
Olmos keskichli arra ishlatilganda, uning tezligi karborundligi nisbatan 5—10 marta oshadi,
elektr
energiya xarajati 2—2,5 marta kamayadi, tayyor mahsulotning sifati yaxshilanadi. Bunda, xomashyo xarajati
12—18 mm ga kamayadi, toshtaxta qalinligini esa 5—10 mm gacha kamaytirish mumkin bo‘ladi.
Toshtaxtalarni silliqlash va yaltiratish ishlari aylanadigan lappak bilan uning yuzasi bo‘ylab yuradi. Buning
uchun zarrachali korund yoki olmos changi bilan toshtaxta yuzasi ishqalanadi. Keyin tosh yuzasi silliq va
qo‘ng‘ir rangli bo‘ladi. Yaltiratish uchun lappak maxsus temir oksidli (xrom, qalay, temir va h.k.) quyqa yoki
kukun surtilgan kigiz yoki namatga o‘raladi, keyin toshtaxta yuzasi katta aylanma tezlikda oynadek
yaltiraguncha artiladi.
Devorlar sirtini qoplashda tabiiy muhitga chidamli pardozbop otqindi tog‘
jinslaridan granit, siyenit,
gabbro va zich ohaktoshlar ishlatiladi. Devor sirtini qoplashda uning pardozini va ishlash sharoitini hisobga
olib tabiiy tosh turlarini to‘g‘ri tanlash zarur. Masalan, bino poydevorini qoplashda ob-havo va sovuqqa
chidamliligi yuqori bo‘lgan pardozbop tabiiy tosh ishlatiladi. Devor sirtini qoplashda esa, ob-havo va sovuqqa
chidamliligi nisbatan past bo‘lgan pardozbop toshlarni ishlatsa ham bo‘ladi. Bino ichini qoplashda pardozbop
marmar, ohaktosh va shu kabilardan tayyorlangan g‘ovak toshtaxta ishlatiladi. Akustik xususiyatlari yaxshi
bo‘lgan serg‘ovak tog‘ jinslari teatrlar, konsert zallari va shunga o‘xshash inshootlarning devorlarini qoplash
uchun ishlatiladi.
Polbop qurilish ashyolari sifatida qattiq va ishqalanishga chidamliligi yuqori bo‘lgan tog‘ jinslaridan
tayyorlangan toshtaxta ishlatiladi. Devor sirtini qoplovchi marmar plitkalar qalinligi 10...20 mm, eni 400 mm
va uzunligi 800 mm o‘lchamda tayyorlanadi.
Devorbop toshlarni tayyorlashda hozirgi vaqtda zamonaviy olmosli disk
va olmosli arralar keng
qo‘llanilmoqda (3.11-rasm).
Bunda, juda kichik qalinlikdagi yuzasi yaltiroq toshtaxtalar olish mumkin. Bunday toshtaxtalarning narxi
odatdagi qalinrog‘idan ancha arzon bo‘ladi.
