buyum sifatsiz va texnik shartlarga javob bermaydi. Ayniqsa, yupqa sopol buyumlar tayyorlashda loy
qorishmasi nihoyatda puxta ishlanishi kerak.
Qoliplash. Sopol buyumlarni qoliplash usuli uning shakliga,
loyning xiliga, namligiga va qattiqligiga
bog‘liq. Sopol buyumlarni ishlab chiqarish texnologiyasi uch usulga bo‘linadi: plastik usul (qoliplash yoki
shtampovka qilish), zichlash va quyma usullari.
G‘ishtni plastik usulda tayyorlash. Lentali zichlagich (shneklar) yordamida loy qorishmasini qoliplash
amalda juda keng tarqalgan (4.2-rasm).
Qorishma tayyorlash uchun keltirilgan tuproq loy qoruvchi mashinada 18—28%
gacha namlanadi va bir
jinsli plastik qorishma hosil bo‘lgunga qadar aralashtiriladi. Tayyor loy qorishmasi buyum shaklini
beruvchi — mundshtuk o‘rnatilgan lentali zichlash uskunasiga tushadi.
Quyuq loy bilan qoliplash usuli plastik usulning bir turidir. Loyning namligini 13—18%
qilib
qorishtiriladi. Bunday usul bilan loy qoliplanganda katta quvvatli zichlagichda 10—20 MPa bosim ostida itarib
chiqariladi va maxsus kesgich vositasida kerakli o‘lchamda kesiladi yoki har xil shakldagi xom loy buyumlari
quritish xonasiga yuboriladi.
Sopol buyumlari ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan
nim quruq usul amalda keng tarqalmagan. Bunday
usul bilan namligi 8—12% li loy 15—40 MPa bosimda zichlanib qoliplanadi. Plastik
usulga qaraganda nim
quruq texnologiyasi uchun uskuna va mashinalar yasashga temir xarajati 3 barobor ko‘p sarflanadi, texnologik
jarayon 2 marta qisqaradi. Chiqaziladigan buyumlar shakli va qirralari to‘g‘ri hamda tekis chiqadi. Issiqlik
manbai xarajati 30% kamayadi. Ishlatiladigan tuproq zarrachalarining o‘lchami 1 mm lisi 50%, 1-3 mm lisi esa
50% dan oshmasligi lozim. Qoliplash bir yoki bir necha buyumlarni bir yo‘la mexanik yoki gidravlik
zichlagichda zichlab, keyin quritiladi va kuydiriladi.
Hozirgi zamon texnologiyasiga ko‘ra,
sopol buyumlar quruq usulda kukun-tuproqni 2-6% namlikda
yuqori bosimda zichlab olinadi. Ushbu usulda sopol buyumlar qolipdan olingandan keyin quritilmasdan
to‘g‘ri pishirish xumdoniga kiritiladi.
Shliker usuli bilan sopol buyumlar tayyorlanganda (radiator, unitaz va
hokazolar) tarkibida har xil qiyin eruvchan tuproq va qo‘shilmalar, hamda 40% suv bo‘lgan quyqa murrakab
shakldagi qolipga quyiladi, keyin quritilib pishirish xumdoniga kiritiladi.
Odatda, xom sopol buyumlarning namligi pishirishdan oldin 8-10% dan oshmasligi kerak.
G‘ishtni
pishirish, asosan, uch bosqichga bo‘linadi: xom g‘ishtdagi erkin birikmagan suvni asta-sekin
yo‘qotish; xom g‘ishtni pishirish (900—1000°C); g‘ishtni asta-sekin sovitish.
Sopol buyumlar pishiriladigan xumdonlar, asosan ikki xil: tonnelli va
aylanma xumdonlardan iborat
bo‘ladi.
