|
E qosimov, M. AkbarovBog'liq Pardozbop qurilish ashyolari. Qisimov E. 2005G‘ishtbop tuproq — tarkibida kaolinit, gidroslyuda, montmorillonit, ozgina kvars, karbonat va temir
oksidlari bo‘lgan har xil yiriklikdagi mineral zarrachalari aralashgan cho‘kindi tog‘ jinsi.
Bentonit tuprog‘i — montmorillonit guruhiga kiruvchi (kvars, gips, biotit, gidroslyuda va temir oksidi
aralashmalari) tuproq minerallaridan tashkil topgan vulqon kuli, tuf va lavalarni kimyoviy buzilish jarayonida
hosil bo‘lgan cho‘kindi tog‘ jinsi. Bentonit tuprog‘i qurilishda (suv ta’siridan saqlovchi sifatida) buyumlar
choklarini to‘lg‘izishda, yer osti inshootlari, aerodrom va zovur chekkalarini mahkamlashda, keramzit va
agloporit olishda, chinni, fayans sopol qorishmalarning plastikligini yaxshilashda ishlatiladi.
O‘tga chidamli loy, asosan kaolindan, birozgina kvars, dala shpati, gidroslyuda, karbonat va boshqa
aralashmalardan tashkil topgan mayda zarrachali sochiluvchan cho‘kindi tog‘ jinsidir. Asosan konstruksion
(shamotli) va termoizolyatsiya (yengil) ashyolari, shuningdek, yuqori harorat ta’sirida bo‘ladigan devorbop
g‘ishtlarni terishda, suvoq qorishmalari sifatida hamda chinni, fayans, sopol va boshqa o‘tga chidamli
o‘choqlar qurishda keng ishlatiladi.
Shirali loydan ishlangan pardozbop sopol. Chinni va fayans (xomashyo — chang aralashgan tuproq)
qorishmasini tayyorlashda tarkibida asosan kaolinit minerali bo‘lgan tog‘ jinsi — kaolin ishlatiladi. Barcha
pardozbop nozik sopol ashyolari tarkibini asosan dala shpati (mikrolin va boshqalar) bilan kvars tashkil etadi.
Qo‘shimcha xomashyolardan — kvars qumi, shamot, toshqol kabilar loyning plastikligini kamaytiradi.
Kirishishini kamaytirish va qoliplashga qulay loy olish uchun yuqori plastik tuproq qo‘shiladi. Sopol
buyumlardan har xil pardozbop qoplama plitkalar va kislotaga chidamli ashyolar olish uchun suyuq shisha
yoki ishqorni qumga qorishtirib asosiy qorishmaga qo‘shiladi.
Sopol buyumlarni jozibali pardozbop qilish uchun ularning yuzasiga glazur (nemischa so‘z bo‘lib «shisha»
demakdir) surtiladi. Sopol buyumga qalinligi 0,15—0,3 mm qilib surtilgan glazur erish haroratigacha (1100—
1300°C) qizdiriladi. Glazurning erish harorati pardozbop sopolning erish haroratidan kichik bo‘lishi kerak.
Agar glazur oson eruvchan bo‘lsa, u holda 900—1100°C gacha qizdiriladi. Erigan glazur sopol buyum
yuzasida 0,13—0,28 mm li shishasimon sirga aylanadi.
Qiyin eruvchan glazur kvars, kaolin, tuproq, dala shpati, tabiiy karbonatli temirdan tashkil topgan. Oson
eruvchan glazur takribidagi kvars, dala shpati, dolomit quyqasini tayyorlayotganda unga bura, stronsiy
karbonat, magnezitlar qo‘shiladi. Glazurlar yaltiroq va yaltiroqmas bo‘ladi. Yaltiroq glazur rang beruvchi
oksidlar qo‘shib qizdiriladi. Yaltiroqmaslariga esa pigmentlar qo‘shiladi. Shuningdek, glazurlar rangli va
rangsiz bo‘ladi. Rangligiga 2—15% temir oksidlari, kobalt (havorang), xrom (ko‘k), marganes (jigarrang)
kabilar qo‘shiladi. Rangsiz glazurlarga qalay, surma, rux qo‘shiladi. Glazurlar temir sirtiga surtib eritilsa emal
deb ataladi. Pardozbop sopol buyumlarni yanada jozibali, chiroyli bo‘lishi uchun ular yuzasi angobli oq yoki
har xil rangli tuproq quyqasi bilan 0,25—0,44 mm gacha qalinlikda surtiladi. Oq rangli angob qizdirilgan oq
tuproqdan, rangli angob esa tuproqqa obdan tuyilgan mineral bo‘yoq yoki sintetik pigmentlar qo‘shib tayyor-
lanadi. Me’morchilikda qoplama g‘isht va bloklar yuzasi angob bo‘yoqlari bilan surtilib pishiriladi.
|
| |
