13.3. Chotqol blosfyerik davlat qo'riqxonasi
Marnlakatimizning shimoliy g'arblda Toshkentdan 35 km narida go'zallikda tengi yo'q Chotqol Ьiosfyerik davlat qo'riqxonasi joylashgan. 2007 yilda qo'riqxonaning 60 yilligi nishonlandi. 1936 yilda O'zSSR Tablatni asrash qo'mitasi Chotqol qo'riqxonasini tashkil etishni taklif etdi.
1937 yilda botaniklar F.Ya.Budkov, P.A.Gornalitskiy, D.F.Jelez yakov va boshqalar, shu maydonda ilmiy tekshirish ishlarini olib bordilar. 1941-1945 yildagi urush boshlangan ishni to'xtatib qo'ydi. 1947 yilda O'zSSR Vazirlar Mahkamasi qaroriga Ьinoan 22400 gektar maydonda tog'-o'rmon qo'riqxonasi tashkil etildi. 1959 yil Maydontol maydoni qo'shilgandan so'ng, qo'riqxonaga Chotqol tog'-o'rmon davlat
o'ta yuqori emas. Qish oylarida o'rtacha harorat -6-9° ni tashkil etgan.
224
maydoni 35724 gektarga ega. Chotqol qo'riqxonasi Chotqol tizmasining janubly g'arЬida joylashgan bo'lib o'simlik, hayvonot dunyosini, taЬiiy, geografik holatlarini saqlab qolish maqsadida tashkil etilgan. Qo'riqxona maydoni Tyan-Shanga tegishli bo'lib, 2 ta maydondan iborat Boshqizilsoy (Parkent tumani) va Maydontol (Bo'stonlik tumani). U dengiz sathidan 1200-4000 m balandlikda joylashgan. Qo'riqxona maydoni Qirg'iziston RespuЫikasining Besh orol qo'riqxonasiga chegaradosh. Qo'riqxonaning ob-havosi keskin kontinental bo'lib, qishda harorat-40°S gacha tushib ketadi. Boshqizilsoy maydoni (iqlimi) dengiz sathidan 1080-3260 m balandlikda joylashganligi sabaЫi, iqlimi Maydontoldan keskin farq qiladi. Boshqizilsoy maydonida tog'laming ba\andligi l ООО metmi \ashkil etadi. Eng yuqori qismlari dengiz sathidan 3265 metr balandlikda joylashgan. Shundan 2992 metrda Qo'rg'ontosh, 2763 metrda - Taqali, 2751 metrda Go\ya joylashgan. Maydontol maydonida esa 1200-3875 m dengiz sathidan yuqorida bo'\adi. Qo'riqxonaning tog' zonalarining pastki 1200-1300 m da tup1·oq kulrang tusda bo'ladi, 1400-2200 metrdan esa tuproqjigarrang tusda bo'ladi.
Tog' tizmalari betakror go'zalligi Ьilan ajralib turadi. Qo'riq xonada 1168 turdagi o'simliklar bo'lib, ular: pista, tosh daraxt, shamshodi, zirk va irg'ay kabllar. Bundan tashqari o'simliklar texnik, ekinlar efirmoylilar va dorivorlik xususiyatlariga egalari ham bor. Bu yerda Buxoro bodomi, olma, olcha, gilos, namatak kabl mevali daraxt larni uchratish mumkin. Qo'riqxonada O'zbekiston RespuЬlikasinnig Qizil kitoЬiga kiritilgan 46 turdagi o'simliklar mavjud. Qo'riqxonaning hayvonot dunyosi Ьоу va tш·li-tumandir. Bu yerda ayiq, taka, bo'rsiq, tulki, to'ng'iz, sug'ur, jayron, kaklik, burgut, i\on\ar uchraydi. Bundan tashqari qorako'zli kaltakesak, toshbц_qa, Maydontolning ba'zi joylarida Siblr tog' echkilari mavjud. Sudralib yuruvchi hayvonlarning 9, qushlaming 93, sutemizuvchilarning 23 turi mavjud.
|
