1.8-jadval
[b
0
;b
1
]
[b
1
;b
2
]
…
[b
l-1
;b
l
]
[a
0
;a
1
]
m
11
m
12
…
m
1l
[a
1
;a
2
]
m
21
m
22
…
m
2l
…
…
…
…
[a
k-1
;a
k
]
m
k1
m
k2
…
m
kl
49
Mazkur jadvalda quyidagi ramziy belgilar kiritilgan: m
ij
,i=1,2,…,l, j=1,2,…,k lar,
qancha qiymatlar juftligi(
̃ ̃
) guruhlaganda mos ravishda quyidagi
[ a
i-1
;a
i
]x[ b
j-1
;b
j
]
o‘lchamli to‘g‘ri to‘rtburchak sohasiga kirganligini ko‘rsatuvchi chastotalarni
belgilaydi.
1.9-jadval
y
1
y
2
…
y
l
x
1
m
11
m
12
…
m
1l
x
2
m
21
m
22
…
m
2l
…
…
…
…
…
x
k
m
k1
m
k2
…
m
kl
1-jadvalda tanlanma berilgan guruhlarining (kesmalarning) o‘rtalari ramziy
quyidagicha belgilangan:
Quyidagi munosabatlar o‘rinli bo‘ladi:
(
(
Tanlashning hajmi quyidagi munosabatlarni qanoatlantiradi:
∑
7.
Ikki o‘lchamli tanlash tavsiflarini hisoblash. Regressiyaning to‘g‘ri
chizig‘i.
XY ikki o‘lchamli tanlash korreleyasiyali jadval-1 bilan berilgan bo‘lsin.
Jadval-1 ning kengaytmasi bo‘lgan jadval-2 ni qarab chiqamiz:
50
1.10-jadval
y
1
y
2
…
y
l
SX
x
1
m
11
m
12
…
m
1l
∑
x
2
m
21
m
22
…
m
2l
∑
…
…
…
…
…
…
x
k
m
k1
m
k2
…
m
kl
∑
SY
∑
∑
…
∑
Jadval-2 ning oxirgi SX ustunida mos ravishda
qatorlar bo‘yicha
joylashgan Jadval-1 elementlar, oxirgi SY qatorda esa mos ravishda
ustunning yig‘indisi yozilgan.
Diskretli variatsion qator bilan berilgan bir o‘lchamli SX tanlashni qarab chiqishga
kiritamiz(3-jadvalga qaralsin).
1.11-jadval
SX:
…
∑
∑
…
∑
1.12-jadval
SY:
y
1
y
2
…
y
l
∑
∑
…
∑
51
Hisoblarning to‘g‘riligini nazorat qilish uchun 3-jadvalning quyi qatorida
joylashgan elementlarning yig‘indisi, 4-jadvalning quyi qatorida joylashgan
elementlarning yig‘indisiga teng bo‘lishi kerakligini ta’kidlaymiz.
Quyidagi belgilanishni kiritamiz:
̅̅̅̅
∑ ∑
Korrelyasiyaning tanlangan koeffitsienti deb quyidagi ifoda bilan aniqlanadigan
songa aytiladi:
̅̅̅̅̅
̅̅̅̅
̅̅̅̅
Bu yerda
̅̅̅̅
̅̅̅̅
bilan mos ravishda SX va SY bir o‘lchamli tanlashlarning
o‘rtacha tanlangan qiymatlari va tanlangan kvadratik og‘ishlari belgilangan.
Mulohaza: Tanlangan korrelyasiya koeffitsienti o‘lchanayotgan tasodifiy
kattalikning X va Y belgilarining chiziqli korrelyasion bog‘liqligining tig‘izligini
baholaydi va moduli bo‘yicha 1 dan ortadi. /r/
qanchalik 1 ga yaqin bo‘lsa chiziqli
korrelyasion bog‘liqlik shunchalik kuchli bo‘ladi.
Regressiyaning to‘g‘ri chizig‘i deb X0Y koordinatalar tekisligidagi
quyidagi tenglamaga ega bo‘lgan to‘g‘ri chiziqga aytiladi:
bu yerda
̅̅̅̅
̅̅̅̅
Mulohaza: Barcha to‘g‘ri chiziqlar orasida regressiya to‘g‘ri chizig‘i eng yaxshi
tarzda tanlangan ma’lumotlarni yaqinlashtiradi. Regressiya to‘g‘ri chizig‘i
tenglamasining koeffitsientlari uchun keltirilgan ifodalarni kichik kvadratlar usuli
yordamida olish mumkin.
Masalalarini echishda regressiya to‘g‘ri chizig‘i tenglamasini
quyidagi ko‘rinishda ifodalash qulay:
̅̅̅̅
̅̅̅̅
52
Bob bo‘yicha xulosalar
Mazkur monografiyaning o‘lchash asoslari bo‘yicha ma’lumotlar deb
nomlangan birinchi bobida tadqiqot natijalariga statistik ishlov berishning nazariy
asoslari, o‘lchash xatoliklari va ularning tabaqalanishi haqida tahliliy fikrlar bayon
qilingan, nazariy ma’lumotlar ko‘rib chiqilgan. Shuningdek, paxta chigitlarini
zararsizlantirish uchun elektr tokidan foydalanish elektr bilan ishlov berilgan
materialning elektrofizik parametrlarini asoslashni talab qilishi ko‘rsatilib
bo‘laklangan chigit po‘stlog‘i bilan o‘tkazilgan o‘lchashlarning natijalari bayon
qilingan. Kartoshka tuganagiga turli usullarda hamda elektr bilan ishlov berish
texnologiyasi haqida ma’lumotlar keltirilgan.
II -BOB. ELEKTON OTSILLOGRAFDA ISHLASH
2.1. Elekton otsillografda ishlash usullari
Ossillograf – kuchlanish shaklini vaqt bo‘yicha ko‘rsatuvchi asbob. Bundan
tashqari u kuchlanish, tok, chastota, fazalar siljish burchagi kabi bir qator signal
parametrlarini o‘lchash imkonini beradi. Ammo ossillografning asosiy foydal
tomoni bu to‘lqin shaklini kuzatish imkoniyatidir. Ko‘pgina hollarda aynan to‘lqin
shakli zanjirda nima sodir bo‘lishini aniqlash imkonini beradi. Rasm.2.1 da bunday
vaziyatning namunasi ko‘rsatilgan. Mazkur bo‘limda quyidagi adabiyotlar tahlil
qilindi[37,38,39].
Bunday holda, kuchlanish, ham o‘zgarmas, ham o‘zgaruvchan tashkil
etuvchilarni o‘z ichiga oladi va o‘zgaruvchi tashkil etuvchilarning shakli
sinusoidaldan uzoq. Ushbu signalda voltmetr larkatta xatolikka ega: o‘zgaruvchan
tok voltmetrlari 2,2 voltsli kuchlanish, raqamli voltmetr esa - 1,99 voltni
ko‘rsatgan.
53
O‘zgarmas
tok
voltmetri
4,8
voltni
ko‘rsatdi.
Kuchlanishning
haqiqiy(effektiv) qiymatini ossillograf ko‘rsatdi - 5.58 volt (raqamli
ossillograflar kuchlanishni
2.1-rasm. Murakkab signalning osillogrammasi
o‘lchash va natijalarni kompyuter formatida saqlash imkonini beradi). Bundan
tashqari, oscillogramma signalning ba’zi xususiyatlarini, ya’ni:
• signal impulsli tavsifga egaligi;
• signal manfiy qiymatlarni olmasligi (ossillografning ochiq kirishga ega bo‘lgan
usuli bilan o‘lchanganda);
• signal noldan 6,4 voltga va ushbu qiymatdan nolga qadar juda tez
o‘zgarishi(vertikal og‘ish kanalining sezgirligi 2V/bo‘linma);
• impulslarning davomiyligi pauzalar(tanaffuslar) davomiyligidan uch barobar
ko‘pligini ko‘rish imkonini beradi.
Umuman olganda, yuz marotaba eshitishdan ko‘ra, bir marta ko‘rish yaxshidir.
Ko‘pchilik hollarda davriy signallar o‘rganiladi(tadqiq qilinadi) va biz ular haqida
so‘z yuritamiz.
| 