8 – BOB.
ENERGIYA RESURSLARINI ISTE’MOL QILISHNI HISOBGA
OLISH VA ROSTLASH
8.1. Elektr energiyani hisobga olish tizimi
Elektr energiya berishni rostlash, odatda, markazlashgan holda, iste’mol qilish
esa asosan qo‘lda asboblarni o‘chirish yordamida yoki ularning iste’mol qilayotgan
quvvatini reostatlar va avtotransformatorlar yordamida rostlanadi. Ba’zi
hollarda
soat mexanizmlari (vaqt relesi) bilan jihozlangan avtomatik o‘chirgichlardan,
masalan, jamiyat binolari yo‘laklarida, kirishlarida foydalaniladi.
Tabiiy yoritilganlikni hisobga olib ishlaydigan fotoelementlarda ishlaydigan
tizimlar bo‘lsa ham, ko‘cha yoritilganligini o‘chiruvchi vaqt relelari qo‘llaniladi.
Elektr iste’molining hisobini elektr hisoblagichlar amalga oshiradilar.
Elektr va issiqlik energiyani hisobga oluvchi asboblar
issiqlik energetika
resurslarini ularni haqiqiy iste’molini aks ettirib iqtisod qilishni ta’minlaydi. Va
odatda hisobotlarga, ko‘p hisobga olish asboblari o‘rnatilgandan so‘ng,
berilgan
issiqlik energiyasiga to‘lovlar ularning o‘rnatilganicha bo‘lgan davrnikidan 2-3
marta past bo‘ladi. Asboblarning yo‘qligi aniq bo‘lmagan axborotni olish,
hisobotlarni buzib ko‘rsatilishiga va natijada ko‘pgina
noxush hodisalarga olib
keladi. Asboblarni loyihalari muhandislik kommunikatsiyalari hisobga olish
asboblari bilan ishlaydigan yangi binolarda o‘rnatish kerak va mumkin bo‘ladi.
Energiya iste’moli tashkil etuvchilarini va narxini minimallashtirish, hisobga olish,
nazorat qilish faqat energiya berish jarayonlari avtomatlashtirilgan korxonalardagina
mumkin bo‘lib, bu energiya resurslarni avtomatlashtirilgan hisobga olish va nazorat
qilish tizimining bosh yo‘llaridan biridir.
Gaz, suv va issiqlik energiyasining sarfini
asboblar yordamida hisobga
olishning rivojlanish konsepsiyasi, issiqlik energiya
resurslarini sarfini
kommersiyali hisobga olish asboblari bilan jihozlashning quyidagi yo‘nalishlarni
belgilaydi:
uy-joy-kommunal xo‘jaligi, sog‘liqni saqlash, maorif, madaniyat va ijtimoiy-
maishiy xizmat sohalari obyektlari;
barcha turdagi xalq xo‘jaligi sohalarining korxona va tashkilotlari.
Issiqlik energiyasi hisoblagich asboblarini va avtomatik rostlash tizimini tatbiq
etish quyidagilardan iqtisodiy samara olish imkonini beradi:
yoqilg‘i, energiya va suvning iste’molini pasaytirish;
gaz, suv va issiqlikning ishlab chiqarishga va foydalanishga bo‘lgan
xarajatlarni kamaytirish;
suv o‘tkazgichlar va issiqlik tashuvchilarning avariyasini bartaraf qilish va
tiklashga bo‘lgan xarajatlarni kamaytirish.
Maksimal iqtisodiy samara olish maqsadida markaziy va yakka tartibdagi
punktlar issiqlik energiyasi va suvni hisobga olish va rostlash asboblarini o‘rnatish
zarur.
Suv va gazni yakka tartibda hisobga olish asboblarini ommaviy o‘rnatishni
energiya tashuvchilarga bo‘lgan tarifni ularni ishlab chiqarish va berish bo‘yicha
aholi qarzlarini 100% to‘lovini ta’minlovchi darajagacha ko‘tarish ko‘zda tutilganda
amalga oshiriladi.
Elektr energiyani kommersiyali
hisobga olish tizimi iste’molchilar va yetkazib
beruvchilar orasidagi hisob-kitoblarda qo‘llaniladigan tariflarga mos kelishi kerak.
