|
Academic Research in Educational SciencesBog'liq yevropada-ishlab-chiqarish-kuchlarining-rivojlanishi-geografik-kashfiyotlarning-shart-sharoitlariAcademic Research in Educational Sciences
VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-939-949
Google Scholar
Scientific Library of Uzbekistan
Academic Research, Uzbekistan 942 www.ares.uz
asrning boshlarida Italiya, Janubiy Fransiya va Janubiy Germaniyada bir vaqtda
paydo bo’ldi.
Metallurgiya sohasida sezilarli texnik siljishlar ro’y berdi. Metallurgiyada
haqiqiy burilish XV asrda yaratilib takomillashtirilgan domna pechlari yaratilishi
bo’lib, ular an’anaviy pechlarni o’rnini egallagan. Suv tegirmonlarning tatbiq
qilinishi, uning meshlar bilan qo’shilishi tufayli erituv pechida haroratni ancha
oshirish va suyuq cho’yan olishga erishildi. Domna ishlab chiqarishi asosan XV
asrning ikkinchi yarmidan boshlab avval Fransiya, Shimoliy Italiya va G’arbiy
Germaniyada tarqala boshladi. XVI asrda temir rudasidan cho’yan eritib olinadigan
va balandligi 3 – 4 metr bo’lgan katta pechlar – domnalar qurila boshlandi. Metall
erituvchilar suv parragiga katta bosqonlarni ulardilar, bu bosqonlar pechga zo’r kuch
bilan juda ko’p havoni “puflab” kiritardi. Buning natijasida domna ichidagi harorat
yuqori darajaga yetib, rudani eritish, undan suyuq cho’yan hosil qilish mumkin
bo’ldi. Cho’yandan har xil buyumlar yasalardi, qayta eritish yo’li bilan esa
cho’yandan temir va po’lat olinardi. Domnalar qurilib, ishlay boshlagach, avvalgiga
qaraganda ko’proq metall eritiladigan bo’ldi.Sanoat ishlab chiqarishida geografik
ixtisoslashtirish chuqurlasha boradi. Mis, kumush, ruh, qo’rg’oshin quyish keyingi
yuz yillar mobaynida asosan Germaniya, Tirola, Vengriya hududlarida toplandi. Bu
hududlardan olingan metallar Yevropaning ko’plab mamlakatlariga va boshqa
hududlarga eksport qilingan. Temir rudalarini qazib olish va ularni eritishning asosiy
markazlari Sharqiy Alp tog’lari, Fransiya, Angliya, Shvetsiya bo’lib qoldi. Turli xil
metall mahsulotlari faqat harbiy sohada emas, balki xo’jalik mahsulotlarini ishlab
chiqarishda ham keng qo’llanildi. Mix ishlab chiqarish kemasozlikda juda keng
qo’llanilib, xo’jalik hayotida ham asosiy mahsulotlardan biriga aylandi. Metallni
maxsus tokarlik, pardozlash, vint o’yish dastgohlarida qayta ishlardilar. Mexanik
soatlarning takomillashuvi oddiy mexanizmlar bunyod etishga olib keldi. Og’ir
toshlar bilan yuritiladigan dastlabki soatlarni shahar ratushalariga o’rnatishdi.
Keyinroq tarang o’ralgan prujinali cho’ntak soatlari vujudga keldi. Soatning tishli
g’ildiraklaridan harakatni uzatish uchun boshqa mexanizmlarda ham foydalana
boshladilar.
O’qotar qurollar ishlab chiqarish uchun ko’p cho’yan va temir kerak edi. XIV
asrda qamal paytida ishlatiladigan og’ir to’plar ham, yengil dala to’plari ham
qo’llanilardi. Faqat o’q otibgina qolishmasdan, balki portlaydigan snaryadlar ham
otishardi. Qo’lda ko’tarib yuriladigan o’q otar qurol ham takomillashtirildi.
To’pponchalar va og’ir pilta miltiqlar – mushketlar paydo bo’ldi. Ayri yog’ochga
|
| |
