Onalik va otalik psixologiyasi




Download 1,81 Mb.
Pdf ko'rish
bet69/96
Sana18.05.2024
Hajmi1,81 Mb.
#242197
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   96
Bog'liq
оила психологияси китоб

7.4. Onalik va otalik psixologiyasi 
ilaviy munosabatlarning eng 
ta’sirli
, jozibali va muhim bo`lagi 

bu ona-
bola munosabatlaridir. Ularning muhimligi shundaki, ayni dastlabki muloqot 
va mehrli munosabatlar bolaning keyingi psixik va aqliy taraqqiyotini hamda 
onaning xulq-atvorini shakllantiradi.
Bola 
tug’ilishining
dastlabki onlarida ona va bola o`zaro hissan va psixologik 
jihatdan 
bog’langan
bo`lib, ikkalasi bir tan, bir vujud hisoblanadi. SHu bois 
ularning munosabatlarida simbiotiklik (bir xillik, qo`shilib ketganlik, yaxlitlik) 
bo`ladi. Bola 
ulg’ayib
, katta bo`lgani sari ular o`rtasidagi masofa, psixologik 
distantsiya ortib boraveradi, simbioz munosabatlar aqliy-kognitiv munosabatlar 
shaklidagi psixologik aloqalarga aylanib ketaveradi. 
CHaqaloqning jismoniy o`sishi va rivojlanishi tabiiyki, onaning 
g’amxo`rligiga
bevosita 
bog’liq
. SHunisi muhimki, bola uchun har qanday 
g’amxo`r
va mehribon inson unga ona o`rnini bosishi mumkin (buvisi, otasi, 
enagasi). Lekin kimningdir doimiy 
g’amxo`rligi

ya’ni
, mehribon insonning 

“ob’ekt”
ning doimiyligi bola rivojlanishi uchun o`ta muhim hisoblanadi. Bola bir 
yoshga to`lguncha bo`lgan davri noverbal muloqot davri hisoblanib, undagi barcha 
o`zgarishlar onasi yoki yaqinlari bilan bo`ladigan emotsional, bevosita 
munosabatlarning natijasi bo`ladi va bora-bora muomalaga til va tovushlar bilan 
bog’liq
belgilar kirib kela boshlaydi. Onaning barcha 
say’i
-harakatlari bu davrda 
bola psixik rivojlanishining muvaffaqiyatini belgilaydi. 
Agar ota va ona tomonidan ko`rsatilayotgan 
g’amxo`rlik
doimiy va 
samimiylik kasb etsa, bu 
E.Erikson
ta’biri
bilan aytganda
, “
mutloq ishonch
” 
(bazal
ь
noe doverie)ga asos bo`ladi. 
Ya’ni
, haqiqiy, 
g’amxo`r
ona bolasining ayni 
paytdagi barcha ehtiyojlarini qalban his etib, o`sha zahoti qondirishga harakat 
qiladi, masalan, chanqasa suv, och qolsa 

ko`krak suti, peshob qistaganda, to`sish 
kabi ishlarni o`z vaqtida bajarib boradi. Onaning bola ehtiyojlarini shu kabi aniq 
bilib, o`z vaqtida mehr ko`rsatishi 
ba’zan
intuitiv tarzda kechsa, 
ba’zan
ona o`zini 
bola bilan identifikatsiya qiladi, 
ya’ni
, o`zini uning o`rniga qo`yish orqali, uning 



113 
talab-istaklarini sezganday bo`ladi
, “
vujudi bilan his etadi
”. 
Bunday his qilishlar 
odatda ona tomonidan aniq anglanmaydi, lekin, tabiiiyki, onaning kechinmalari va 
sezishlari 
to`g’ri
chiqadi. Lekin 
ba’zan
pediatr yoki boshqa mutaxassis bilan 
bolaning holati haqida fikrlashganda ayrim hollarda o`zining intuitiv qarorlari 
to`g’ri
yoki 
noto`g’ri
ekanligini anglab qoladi. 
Tan-vujud bilan ona va bolaning yaxlitligi o`ziga xos hissiyot bo`lib, u 
ko`pincha 

xolding
” (
inglizcha 

tutish
”, “
ushlash
” 
so`zidan olingan) tajribasidan 
kelib chiqadi. 
Ya’ni
, ona o`z bolasini qo`lida ushlab, badani badaniga tekkanda his 
qiladigan kechinmalari orqali boladagi o`zgarishlarni tuyadi, his qiladi. 
Vinnikott
degan olimning fikricha
, “
xolding
” 
tajribasi yaxshi bo`lmagan onalarning shaxsiy 
muammolari ko`p bo`lib, ular bolani qo`lida ushlaganda ham deyarli hech nimani 
his etmaydilar. Ana shunday chaqaloqlarda keyinchalik ixtiyoriy psixik 
funktsiyalar rivojida muayyan muammolar bo`lishi mumkin, masalan, ixtiyoriy 
ravishda diqqatni bir narsaga to`plash, ixtiyor holda u yoki bu narsani eslab qolish, 
gapirish, mantiqiy fikrlash va shunga o`xshash. 
Gapirish, nutq faoliyati bilan 
bog’liq
psixik funktsiyalar ko`pincha 

Download 1,81 Mb.
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   96




Download 1,81 Mb.
Pdf ko'rish