|
Farmatsevtik biotexnologiyaBog'liq biotex1.Klonlash uchun vektorlar
. Bunday vektorlarga biriktirilgan DNK fragmentlarni
replikatsiyalash orqali soninini (amplifikatsiyasi) ko‘paytirish uchun foydalaniladi.
Bunday maqsadlar uchun bakteriya plazmidalari va fa glar qo‘llaniladi. Genomning katta
o‘lchamdagi fragmentlarini klonlash uchun esa bakteriya va achitqi xromosomalari
asosida yaratilgan (VAS va YAC) sun’iy vektorlaridan foydalaniladi.
2. Ekspression vektorlar.
Ulardan genlarning muayyan ketma-ketligi aniqlash va
ularning oqsil mahsulotlarini tahlil qilish, muayyan oqsilni ishlab chiqishda
foydalaniladi. Ko‘p sonli ekspression tizimlar, ayniqsa prokariot organizmlar uchun
mavjud. SHuningdek sut emizuvchilar, o‘simliklar va achitqilar hujayralarida gen lar
ekspressiyasini amalga oshiruvchi vektorlar ham yaratilgan.
3. Transformatsiya uchun vektorlar
. Retsipient genomiga begona DNK fragmentlarini
kiritish uchun foydalaniladi. Bunday vektorlar odatda genomga integratsiyalanishiga
yordam beruvchi maxsus izchilliklar tutadi. Zamonaviy vektor tizimlar polifunksional
bo‘lib, bir nechta funksiyani bitta vektorga jamlaydi. Birinchi tabiiy vektorlar
bakteriyalardan ajratilgan bo‘lib, ko‘pchiligi tajriba maqsadidan kelib chiqqan xolda
(ekspression vektorlar, klonlash uchun vektorlar, transformatsiya uchun vektorlar) gen
muxandisligi usullari yordamida qayta yaratilgan.
Vektor molekulalarning tarkibida marker gen bo‘lishi, bu gen hujayrada vektor ishtirok
etayotgani xaqida ma’lum qiluvchi fenotip berishi ya’ni vektor selektiv irsiy belgiga ega
bo‘lishi kerak. Ko‘pincha selektiv belgi sifatida tabiatda keng tarqalgan antibiotikka
chidamlilik genidan foydalaniladi.
E.coli hujayralariga vektor konstruksiyalar transformatsiyasi
Tarkibida begona
DNK fragmentlari tutuvchi vektor konstruksiyalar E.colining maxsus shtammlari
hujayralariga transformatsiya qilish uchun foydalaniladi. Vektor plazmidalarning
bakteriyalarga transformatsiyasi hujayralarning DNK molekulalarini qabul qilish
qobiliyatiga asoslangan (kompitentligiga). E.coli hujayralariga transformatsiyalash
asosan kalsiy shoki yoki elektroporatsiya usullaridan birini qo‘llash orqali amalga
oshiriladi. Ikkala xolatda ham bakteriya membranasining DNK molekulalari uchun
o‘tkazuvchanligi oshadi.
Vektor molekulasi uchun quyidagi asosiy talablar qo‘yiladi:
1) vektor begona DNK fragmentlarini o‘ziga biriktirishi uchun bir nechta restriktazalar
uchun yagona restriksiya saytlari tutishi zarur.
2) vektor replikatsiya boshlanish nuqtasi izchilligini tutishi hisobiga muayyan
hujayralarda replikatsiyalanishi shart.
3) vektor marker gen izchilligini tutishi zarur. Bu genlar vektor konstruksiyani tutuvchi
hujayralar seleksiyasini engillashtiradi.
|
| |
