72
m m
S V S
=
(54)
bu yerda: V
m
monomolekular qatlamining sigimi; S
m
suv mole-
kulalari egallagan yuza (1,14 nm).
V
m
, mol/g olchami (40) va (42) tengliklardan aniqlanadi.
/
1
Ñ a b
=
+
(55)
1/(
)
m
V
a b
=
+
(56)
M = 18 suvning molekular massasini hisobga olgan holda, mono-
molekular qatlamining sigimi quyidagi tenglik asosida topiladi:
18 /(
)
m
V
a b
=
+
(57)
Haroratning oshishi va bosimning pasayishi (havoning nisbiy namligi)
sorbsiya imkoniyatini pasaytiradi.
Tayyor toqimachilik materiallari suv buglarini oson yutadi. Tola,
iðlar orami, gazlamalar va boshqa toqimachilik buyumlari suv buglarini
yutishi natijasida ogirligi uch barobar oshadi. Lekin, ularda yengilgina siqish
natijasida ham malum miqdorda suv buglari saqlanadi.
Nazorat savollari va topshiriqlar:
1. Toqimachilik materiallarining gigroskopik xususiyati haqida malumot
bering.
2. Adsorbsiya va absorbsiya tushunchalarini izohlang.
3. Toqimachilik materiallarining namligi nima?
4. Konditsion namlik va massa tushunchalarini tahlil eting.
Eslab qoling!
Sorbsiya, desorbsiya,
absorbsiya, adsorbsiya,
kapillar kondensatsiya,
meyoriy namlik, konditsion namlik, haqiqiy namlik, konditsion massa.
2-§. Tola va iðlarning issiqlik xossalari
Toqimachilik tola va iðlarining issiqlik xossalariga issiqlikka chidamliligi,
issiqlik otkazuvchanligi, olovga chidamliligi va hokazolar kiradi.
Issiqlikka chidamliligi. Toqimachilik tola va iðlarining yuqori harorat
tasirida oz xossalarini saqlashiga issiqlikka chidamliligi deyiladi. Tola va
iðlarning qizdirishdagi issiqlikka chidamlilik korsatkichlari 11-jadvalda
berilgan.
Bazi hollarda issiqlikka chidamlilik «nolli mustahkamlik» korsatkichiga
asosan tavsiflanadi. Bunda katta bolmagan osilgan yukli iðning issiqlik
kamerasidagi buzilish vaqti qabul qilinadi va qizdiruvchi element bilan
bevosita doimiy haroratda qizdirishga jalb etiladi (12-jadval).
73
Issiqlikka chidamlilik tola va iðlarning qizdirishdan keyingi sharoitda va
normal iqlim sharoitida ushlab turilishida xossalarining ozgarishi boyicha
aniqlanadi.
Tola va iðlar issiqlikka chidamliligi boyicha issiqqa va ota issiqqa
chidamliga bolinadi. Odatda, parchalanish chegarasidan yuqori sharoitda
(250400
0
C) foydalanish mumkin bolgan tola va iðlar issiqlikka chidamli
hisoblanadi. Bunday tolalarga kevlar, vnivlon, X-500, SVM va boshqa
aromatik, gete-rotsiklik polimerlardan olingan tolalar kiradi. Tola va
iðlarning ota issiqlikka chidamliligi 20002500
0
C haroratda ozining
ishlatilishdagi xossalarini saqlab qolishidir. Bunday tola va iðlarga uglerodli,
borli va boshqalar taalluqli. Ular tornel (AQSH), mandor (Angliya)
deb ataladi.
11-jadval
Tolani qizdirishdagi issiqlikka chidamlilik korsatkichlari
Issiqlik otkazuvchanligi. Toqimachilik tola va iðlarining otkazuvchanlik
qobiliyati bir qancha korsatkichlar bilan: issiqlik
uzatish koeffitsienti K,
Vt/(m
2
.s) yoki issiqlik otkazuvchanlik koeffitsienti
λ
, Vt /(m.s) bilan
baholanadi.
1
2
(
–
),
