Gazlamashunoslik kopi p65

79
shu sababli maksimal intensivligi va qizdirish tezligi logarifmi teskari
harorat ko‘rsatkichlarining korrelatsion bog‘liqligida qo‘llaniladi.
1
2
max
1
C
C tg
T
ω
= −
(67)
Bu tenglamadagi tg
ω = 0 bo‘lganda 
1
max
1
C
T
=
; 
2
2, 3
a
K
C
tg
U
α
=
=
bo‘lganda energiya faollashuvi quyidagicha bo‘ladi:
2,3
2,3
a
K
K
U
C
tg
α
=
=
(68)
bu yerda: K – Bolsman doimiysi.
Radiotermoluminessensiyani o‘rganish uchun Moskva to‘qimachilik
akademiyasida “Nauchpribor” ICHB hamkorligida RTD-4 radioter-
moluminograf ishlab chiqildi. Bu qurilma tarkibi rentgenlarning tarqalish
manbasi, vakuumlash bloki va namunani muzlatish, tarqatish va termo-
luminessensiyali qismlardan tashkil topgan. Vakuumlash kamerasi va
namunani muzlatishda radiotermoluminessensiyali sinov ishlariga tola yoki
iðlar qo‘shimcha ravishda tayyorlanadi. Ishning maqsadi molekular kislorod
tarkibini kamaytirishdir.
Tarqalish blokidagi suyuq azot bilan muzlatilgan tola yoki ið namunasi
rentgen tarqalish ta’siriga jalb etiladi. Termoluminessensiya blokidagi
ajratilgan tola yoki ið namunasini qizdirish vaqtida luminessensiya energiyasi
elektr energiyasiga aylanadi va qizdirish haroratiga bog‘liq holda radioter-
moluminessensiyaning intensivligini qayd etish uchun potensiometrga
tovush uzatiladi.
Nazorat savollari va topshiriqlar:
1. To‘qimachilik tola va iðlarining optik xossalari nimalardan iborat?
2. Tola va iðlarning qutblangan luminessensiya xossasini izohlab bering.
3. O‘tkazuvchanlik koeffitsienti deganda nimani tushunasiz?
4. Lambert qonuni haqida ma’lumot bering.
5. Tola va iðlarning rang tushunchalarini izohlang.
6. Axromatik va xromatik ranglar haqida ma’lumot bering.
Eslab qoling!
Qutblangan luminessensiya, radiotermoluminessensiya, yaltiroqlik, rang
bo‘yog‘ining tekisligi, rangining chidamliligi, o‘tkazuvchanlik koeffitsienti,
yorug‘lik intensivligi, axromatik va xromatik ranglar, ikki yoqlama nurning
sindirilishi, nurlanish intensivligi.

80
4-§. Tola va iðlarning elektr xossalari
To‘qimachilik tola va iðlarining elektr xossalariga ularning elektr-
lanuvchanligi, dielektrik yo‘qotuvchanligi, o‘tkazuvchanligi, elektr
mustahkamligi, elektr o‘tkazuvchanligi va boshqa xususiyatlari kiradi.
Tola va iðlarning imkoniyati statik elektrlanish zaryadlarini ishlab
chiqarish va to‘plash bilan tavsiflanadi. To‘qimachilik tola va iðlari texnologik
jarayonda o‘zaro ta’sirda bo‘ladi. Mashina ishchi qismlari kuchli elektrlanishni
keltirib chiqaradi, natijada tola yoki iðlar bir turdagi zaryadlarga ega bo‘ladi,
bir-biridan uzoqlashadi, texnologik jarayonni buzilishiga olib keladi. Shu
bilan birgalikda iðlarning uzilishi oshadi, undan olinadigan gazlamaning
sifat ko‘rsatkichlari yomonlashadi.
Kimyoviy tola va iðlar tabiiy tola va iðlarga nisbatan kuchli elektrlanish
xususiyatiga ega.
To‘qimachilik sanoati korxonalarida tola yoki iðlarning elektrlanish
xususiyatini kamaytirish uchun ularga maxsus eritmalar shimdiriladi, ustki
qatlami yog‘li plyonka bilan qoplanadi.
Elektrlanish quyidagi ko‘rsatkichlar bo‘yicha baholanadi:
— elektr maydon kuchlanganligi:

Download 6,51 Mb.