Gazlamashunoslik kopi p65

74
bu yerda: Q – tola yoki ið qatlamlari orqali o‘tgan issiqlik oqimining
quvvati, Vt; b – tola qatlamining qalinligi; F – tola qatlamining yuzasi,
m
2
; T
1
– T
2
– tolaning yuza qatlamidagi haroratning farqi, 
0
C.
To‘qimachilik tola va iðlarining issiqlik o‘tkazuvchanlik ko‘rsatkichiga
teskari tushuncha issiqlikka qarshiligi va issiqlikdan himoyalanishidir. Bularga
issiqlikka qarshiligi R, m
2
0
C/Vt yoki solishtirma issiqlikka qarshiligi 
ρ
, m
2
0
C/Vt mansub.
( )
1
2
(
)
1
F T
T
R
b
bQ
ρ
λ
−
= =
=
(59)
12-jadval
Iðlarning nolli mustahkamligi va issiqdan kirishishi
Amaliyotda umumiy issiqlik qarshiligi bo‘yicha issiqlik xossalarini
baholash keng qo‘llaniladi:
0
1
1
M
M
R
R
b
ρ
α
α
=
+ =
+
(60)
bu yerda: R
M
– namunadagi ichki issiqlik qarshiligi, m
2
0
C/Vt; 
ρ
M
–
namunaning solishtirma issiqlik qarshiligi, m
2
0
C/Vt; b – namunaning qalinligi,
m; 
α
– namuna yuzasidagi issiqlikni uzatish koeffitsienti, Vt/(m
2
0
C).
Vaqt o‘tishi davomida o‘zgaruvchanlikdagi issiqlik o‘tkazuvchanlik
rejimida tola va iðlarning issiqlik xossalari harorat o‘gkazuvchanlik
koeffitsienti (m
2
/s) bilan baholanadi.
Xlorinli
Kapron:
oddiy
Issiqlikka
chidamlilik
Lavsan
Nitron:
oddiy
Issiqlikka
chidamlilik
Viskozali
Ið
Nolli mustahkamlik
Issiqlikdan kirishish, foiz
Iðning
buzilish
harorati,°C
Iðning buzilishdan
oldingi qizdirishning
davomiyligi, minut
Qizdirishning
boshida
Iðning
buzilishida
65
175
1,25
65
31
225
0,4
5
60
225
2,47
3
41
275
0,05
41
70
350
0,47
70
63
375
0,08
63
44
400
19,3
2
58
425
16,13
4

75
1
0
2
C
α
ρ ρ
=
⋅
(61)
bu yerda:
ρ
– solishtirma issiqlik qarshiligi; C
0
– solishtirma
issiqlik sig‘imi, J/(kg.
0
C);
ρ
1
– namuna zichligi, kg/m
3
.
P.A. Kolesnikov bo‘yicha har xil tolalar uchun solishtirma issiqlik
sig‘imi quyidagicha baholangan:
Alangaga chidamliligi. Tola va iðlarning alangaga chidamliligi deb
ularning olov ta’siriga bo‘lgan bardoshi tushuniladi. Tolalar alangaga
chidamliligi bo‘yicha yonmaydigan (shishasimon, xlorinli, atsetoxlorinli),
yonishni to‘xtatmaydigan va hid chiqaradigan (poliamidli, poliefirli),
yonadigan va yonishni davom ettiradigan va olovdan olgandan keyin hid
chiqaradigan (paxta, zig‘ir, gidrotsellulozali va boshqa)larga bo‘linadi.
Nazorat savollari va topshiriqlar:
1. Issiqlikka chidamlilik tushunchasini izohlab bering.
2. To‘qimachilik tola va iðlarining issiqlik o‘tkazuvchanligi nima?
3. To‘qimachilik tola va iðlarining issiqlikka qarshiligini tahlil eting.
4. To‘qimachilik tola va iðlarining alangaga chidamliligini izohlang.
Eslab qoling!
Issiqlikka chidamliligi, issiqlik o‘tkazuvchanligi, alangaga chidamliligi,
nolli mustahkamlik, issiqlikdan kirishishi, issiqlikka qarshiligi, solishtirma
issiqlikka qarshiligi.
3-§. Tola va iðlarning optik xossalari
To‘qimachilik tola va iðlarining optik xossalari deganda yorug‘lik
nurlarining yutilishi, sinishi, aks ta’siri va tarqalishini tushunamiz. Optik
xossalar ko‘rish sezgirligini his qilish orqali namoyon bo‘ladi. Yorug‘lik
nurining tola yoki iðlarda yutilishi natijasida, elektromagnit to‘lqinlari
energiyasining bir qismi ikkilamchi tarqalishdagi energiyaga yoki turli
ko‘rinishdagi ichki energiyaga aylanadi.
Tola va iðlarning muhim optik xossalari qutblangan luminessensiya,
radiotermoluminessensiya, yaltiroqlik, rang, bo‘yoqning tekisligi, uning
chidamliligidan iborat.
Tola
Xom iðak,
kapron, jun
Paxta, zig‘ir,
orlon, viskoza
Lavsan,
dakron
Shishasi-
mon
Solishtirma
issiqlik sig‘imi,
kJ/kg.
0
C
0,88
1,67–1,88
1,38–1,63
1,09–1,13

76
Tola va iðlarning optik xossalari atomlarning elektron qobiqlaridan
tuzilgan holda aniqlanadi. Yorug‘likning elektromagnit tarqalishidagi spektral
oraliq ultrabinafsha (3.10
–
9
–4.10
–
7
m), ko‘rinarli (4.10
–
7
–8.10
–
7
m) va
infraqizil (8.10
–
7
–10
–
4
m) ga bo‘linadi.
Yorug‘likning tarqalishi tola yoki ið orqali qaytariladi, yutiladi, sinadi
va tarqaladi.
O‘tkazuvchanlik koeffitsienti (τ) toladan o‘tadigan tarqalish oqimining
unga tushadigan tarqalish oqimiga nisbati bilan tavsiflanadi. Shu sababli,
turli tarqalish chastotasidagi o‘tkazuvchanlik koeffitsienti turli qiymatlarga
ega va tola yoki ið tuzilishiga, haroratga, bo‘yog‘i, yuza ko‘rinishi va boshqa
omillariga bog‘liq bo‘ladi. Tola yoki iðlardagi o‘tkazuvchanlik koeffitsienti
past haroratda katta bo‘ladi.
Tola va iðlar yuzasidan yorug‘lik tasvirlanadi. Tasvirlanish imkoniyati
yuza xossalariga bog‘liq. Tolaning tekis yoki qattiqlashgan yuzasi yuqori
tasvirlanish imkoniyatiga ega. Turli optik zichlik muhitining oralig‘idagi
yorug‘likning sinishi sindirish ko‘rsatkichi (n) bilan belgilanadi. U
vakuumdagi yorug‘lik tezligi va tola yoki iðdagi yorug‘lik tezligining nisbati
bilan aniqlanadi. Bu ko‘rsatkich qiymati yorug‘likning tushish chastotasiga
bog‘liq. Chastotaning sindirish koeffitsienti kamayadi.
Tola yoki iðlardan yorug‘lik o‘tganda atom va molekulalarning harakati
tufayli energiyaning sarflanishi hisobiga tarqalish yutiladi. Lambert qonuni
bo‘yicha tola yoki ið orqali o‘tuvchi yorug‘lik intensivligi (I ) kuchsizlanadi:
( )
0
exp

Download 6,51 Mb.