Gazlamashunoslik kopi p65

41
To‘qimachilik iðlarining eshilganligi deb, uzunlik birligiga, odatda, 1 m ga
to‘g‘ri keladigan eshilishlar soniga aytiladi. Eshilish pishitilish jadalligi sifatida
faqat bir xil yo‘g‘onlikdagi va zichlikdagi iðlar uchun qo‘llaniladi. Bir xil eshilgan
iðlar diametri qanchalik katta bo‘lsa, eshilish burchagi shunchalik katta bo‘ladi.
Iðlarming eshilganligini oshirish bilan ið silliqroq, qayishqoqroq bo‘ladi.
19-rasm. KU-500 eshilish o‘lchagichi:
1–yuk; 2 va 4–qisqichlar; 3–ið; 5–hisoblagich; 6–chegaralovchi;
7–shkala; 8–ko‘rsatkich.
0
8
7
6
1
2
3
5
4
Eshilish burchagi 
β – bo‘ylama o‘qi bo‘yicha eshilgan mahsulotda tashkil
qiluvchi iðlar yoki tolaning tashqi qiyalik burchagi. Eshilish burchagi 
β
qanchalik katta bo‘lsa, iðlar shunchalik pishitilgan bo‘ladi. Pishitilmagan iðlar
uchun, masalan, to‘da eshilgan burchagi nolga teng. Eshilish burchagi bo‘yicha
turli yo‘g‘onlikdagi iðlarning pishitilish darajasini solishtirish mumkin.
To‘qimachilik iðlarining eshilishi KU-500 asbobi yordamida aniqlanadi
(19-rasm).
Eshilish burchagi 
β mikroskop yordamida aniqlanadi va u quyidagi
formula bo‘yicha hisoblanadi:
282
tg
α
β
δ
=
(17)
bu yerda: δ – iðning hajmiy zichligi, mg/mm
3
.
Eshilish koeffitsienti 
α
iðlarning pishitilish ko‘rsatkichi tarzida ishlab
chiqarishda keng qo‘llaniladi.
Eshilish koeffitsienti bir xil hajmiy og‘irlikdagi
va turli chiziqli zichlikdagi iðlarni baholash uchun
qo‘llaniladi va u quyidagi formula yordamida
hisoblanadi:
100
h
h
E
Ò
α =
(18)
bu yerda: T
h
–iðning haqiqiy chiziqli
zichligi, teks; E
h
– iðlarning eshilishi bo‘lib,
h
n
E
L
=
ga teng.
20-rasm. Iðlarning
eshish yo‘nalishi.

42
Yigirishda yoki yakuniy pishitilish-
dagi eshilish koeffitsienti va eshilish
burchagi qiymatlari 3-jadvalda berilgan.
Pishitish koeffitsienti tolaning turi
(paxta, zig‘ir, jun va hokazo) ga qarab
o‘zgaradi, alohida tolalar turi uchun α ning
qiymati tola uzunligi, iðning vazifasi va
chiziqli zichligiga mos ravishda tanlanadi.
Urchuqning aylanish yo‘nalishiga ko‘ra to‘qimachilik iðlari o‘ng va
chap tomonga eshib pishitiladi. Agar urchuq soat strelkasi yo‘nalishida
aylansa, ið o‘nga eshilgan hisoblanadi. O‘ng eshish Z bilan, chap eshish
esa S bilan belgilanadi (20-rasm). S yo‘nalishi iðak chiqindilari va sun’iy
tolalarni yigirishda qo‘llaniladi. S yo‘nalishidagi iðlar oz miqdorda gazlama
va pishitilgan mahsulotlar olishda ishlatiladi, masalan tukdor gazlamalarni
ishlab chiqarishda turli xil yo‘nalishda eshilgan iðlar ishlatiladi (21-a rasm).
O‘rilish naqshlari yaqqol ko‘rinishi lozim bo‘lgan hollarda tanda ham,
arqoq iði ham Z yo‘nalishida bo‘ladi (21-b rasm).
3-jadval
Yigirish yoki yakuniy pishitilishdagi eshilish
koeffitsienti va eshilish burchagining qiymatlari
Paxta
Zig‘ir
Jun
Viskoza
Viskoza to‘da iði
arqoq
tanda
krep
Atsetat va uchlanma
atsetat
Tabiiy iðak
arqoq
tanda
krep
Ið
Eshilish
koeffitsienti, α
αα
αα
25,3–44,2
23,7–36,4
14,2–47,4
30,0–37,9
3,8–5,1
8,2–9,5
60–82
15,8–25,3
2,2–2,8
8,5–10,5
56,8–75,7
Eshilish burchagi βββββ,
gradus
17–28
15–29
11–32
20–25
3–4
6–7
35–44
–
1–2
5–7
33–40
21-rasm. Gazlamada iðlarning
eshish yo‘nalishining ahamiyati.
a
b
Pishitilgan iðlarda birlamchi ið pishitilish yo‘nalishi, undan keyin
ikkilamchi iðlar pishitilish yo‘nalishlari (ZZS yoki ZSZ va hokazo)
ifodalanadi.
Iðlarning eshilishi ularning xossalariga katta ta’sir etadi. Eshilish
darajasi ortib borishi bilan iðdagi tolalar zichlashib ularning o‘rtacha
zichligi ortadi va iðning diametri kichiklashib boradi. Tolalarning zichligi
eshilishning boshlang‘ich davrida tez o‘zgaradi. Pishitilish jadalligi ortishiga

43
mos ravishda iðning o‘rtacha zichligini
o‘sishi (22-a rasm), diametri kamaya-
di (22-b rasm). Eshilishning ortishi
iðning mustahkamligiga dastlabki
bosqichda ijobiy ta’sir qiladi, ma’lum
miqdordan keyin kamaya boshlaydi
(22-d rasm). Iðning maksimal mus-
tah-kamlikka ega bo‘lgan eshilish
qiymati uning kritik eshilishi deyiladi.
Kritik eshilishdan ortiqcha hollarda
iðni tashkil etuvchi tolalarning zo‘-
riqishi ortib, parchalana boshlaydi.
Kompleks iðlarda pishitilishning
ijobiy ta’siri yigirilgan iðlarnikidan
ancha past (22-e rasm). Iðlarning
eshilish darajasi oshishi bilan ular-
ning ko‘p davrli cho‘zilish defor-
matsiyasiga chidamligi oshadi (22-f
rasm).
Eshilish hisobiga ið uzunligining qisqarish koeffitsienti (K
i
) orqali
aniqlanadi:
2
1
1 0, 01

Download 6,51 Mb.