Gazlamashunoslik kopi p65

46
Iðlarning eshilishini aniqlash. Iðlarning eshilishini aniqlash uchun
g‘altak o‘ramining ustki qatlamidan 1 m dan 5 m gacha iðlar olib tashlanadi.
Bunda g‘altak o‘ramidan chuvatib olinadigan (3) ið bo‘lagi ikki qisqich
(2 va 4)ga o‘tkaziladi. Qisqich (2) aylanmaydi. Qisqich (4) ni dasta bilan
qo‘lda yoki elektryuritgich yordamida iðdagi tolalar oxirigacha chuva-
langunicha, ya’ni tolalar parallel holatga kelgunicha aylantiriladi. Tolalarni
chuvalab bo‘lgach, ið bo‘lagi lupa orqali kuzatiladi va hisob shkalasi (5)ning
ko‘rsatishi yozib olinadi. Olingan natijalarni bo‘lakning uzunligiga bo‘lib,
iðning eshilganligi aniqlanadi.
Pishitilgan iðlarning eshilishini boshqa usulda ham aniqlash mumkin.
Pishitilganlikni o‘lchagichdagi qisqich (2) yukka (1) biriktirilgan. Yuk
ið bo‘lagi uzaygan sari, pastga tusha boshlaydi, natijada uning qancha
pasayganligini qo‘zg‘almas shkala (7) ko‘rsatkichida (6) ko‘rish mumkin.
Ið teskari eshilayotganda uzayadi va u to‘liq xomitilgan paytda ma’lum
ko‘rsatkichga og‘adi. Shundan so‘ng ið dastlabki eshilganlik darajasigacha
eshiladi, buni ham ko‘rsatkichdan ko‘rish mumkin (19-rasm).
Ikki marta eshish usuli bo‘yicha eshilishlar sonini aniqlash. Ikki marta
eshish usuli tanho paxta iðlari va 84 teks va undan kam bo‘lgan kimyoviy
tolalardan olingan yigirilgan iðlarning eshilish sonini aniqlaydi. Buning uchun
yigirilgan ið boshlanishida chuviladi, keyin yana o‘zining dastlabki holatigacha
eshiladi. Tajriba ishlarini olib borishda qisqichlar orasidagi masofa 250 mm
bo‘lib, unga yigirilgan iðning chiziqli zichligiga asosan dastlabki yuk qo‘yiladi.
Asbob shkalasi nolga keltiriladi. Yigirilgan ið ið o‘tkazgich orqali o‘ng
qisqichga, iðning ikkinchi uchi asbobning chap qisqichiga mahkamlanadi.
Dastlabki yukni qo‘yish vaqtida shkala bo‘linmasi nolda turishi lozim. Keyin
ið tortilib o‘ng qisqichga mahkamlanadi va asbob harakatga keltiriladi.
Yigirilgan iðni teskarisiga eshsak, ko‘rsatkich noldan chap tarafga 2
mm og‘adi va yigirilgan iðning uzunligi ortadi. Agar yigirilgan iðni eshadigan
bo‘lsak, uzunlik kamayadi. Jarayon eshish ko‘rsatkichi nolga kelgunicha davom
ettiriladi.
Eshilishning qisqarishi va yo‘nalishini aniqlash. Iðlarning qisqarishi bir
vaqtning o‘zida eshilish sonlari bilan birgalikda aniqlanadi. Iðlarning qisqarish
ko‘rsatkichi asbobning chap tarafidagi qisqich shkalasi bo‘yicha olinadi.
Iðlarning eshilish yo‘nalishini aniqlash uchun 100 mm dan kam
bo‘lmagan uzunlikdagi ið kesimi bo‘ylamasiga osib qo‘yilib, iðning markaziy
o‘qiga nisbatan buralgan eshilishlarining yo‘nalishi tekshiriladi.
Nazorat savollari va topshiriqlar:
1. To‘qimachilik iðlarining eshilishi deganda nimani tushunasiz?
2. Iðlarning eshilishdagi qisqarishi haqida ma’lumot bering.
3. Iðlarning eshilishini aniqlash usulini aytib bering.
4.
Iðning eshilishdagi qisqarishini aniqlash usulini tushun-tiring.
5. Iðlarni bevosita teskari eshish usuli yordamida eshilishlar soni qanday
aniqlanadi?

47
6. Iðlarni ikki marta eshish usulini keltiring.
7.
Eshilishning qisqarishi va yo‘nalishini aniqlash haqida ma’lumot bering.
Eslab qoling!
Eshish, krutkomer, bevosita teskari eshish usuli, ikki marta eshish usuli,
eshilishning qisqarishi.
5-§. To‘qimachilik iðlarining tukdorligi
Iðning tashqi qatlamida ishtirok etuvchi tolalar uchi, alohida tolalar
iðning tukdorligini hosil qiladi. Tukdorlikning miqdori hamda uzunligi
muhim ahamiyatga ega. Tukning kichik uzunligida tuklilik sezilmaydi, uzun
uchlilikda u juda muhim.
Tukdorlik yigirish usuliga, tekislanish darajasi va tolalarning parallel-
lashish, eshilish, iðning chiziqli zichligi, tola turi va boshqa omillarga bog‘liq.
Masalan, chiziqli zichligi bir xil bo‘lgan pnevmomexanik usul bilan
yigirilgan iðlarning tukdorligi halqali yigirish usuli bilan olingan iðlarning
tukdorligiga nisbatan ancha ko‘p bo‘ladi (5-jadval).
5-jadval
Halqali va pnevmomexanik yigirish jarayonlaridagi iðning tukdorligi
HY
PMY
0–12 0,5–12 1,0–12 2,0–12 4–12 8–12
3
3
Uzunlik sinfi bo‘yicha tuklar soni, mm
Ið
66468
35277
13768
4096
4173
1216
799
263
86
35
Iðning chiziqli zichligi, eshilishi oshishi bilan iðning nisbiy
tukdorligi kamayadi. Halqali yigirish jarayonidagi iðlar uchun yuqori
eshilishda tukdorlik dastlab kamayib, keyin oshadi. Buning asosiy sababi
yugurdakning iðlarga ta’siri bilan bog‘liq. Iðning tukdorligi ið tuzilishining
asosiy xususiyatlaridan biri hisoblanadi, iðning qo‘llanilishiga nisbatan
uning vazifasi o‘zgaradi. Masalan, tikuvchilik iðlari, gazlamada o‘rilish
rasmining ifodalanishi uchun iðlarning tukdorligi minimal yoki umuman
bo‘lmasligi kerak. Bunda ið ko‘pincha kuydiriladi. Iðlarda tuklarning hosil
bo‘lish xususiyati iðlarni tashkil etuvchi iðni shakllantirishga element-
larning tuzilishi va xossalari bilan bog‘liq bo‘ladi, natijada tukdorlik
ko‘rsatkichlarini aniqlash bilan iðlarni loyihalashda boshqarish imko-
niyatini beradi.
Iðlarning tukdorlik ko‘rsatkichlari quyidagicha qo‘llaniladi: birlik
uzunligiga (ko‘pincha 1 m ga) to‘g‘ri keluvchi tuklar n
T
soni, tukning
o‘rtacha uzunligi L
o‘r
, mm; tukning umumiy uzunligi yoki umumiy
yig‘indisi L
t
, 
mm; tuk yuzasining umumiy yig‘indisi S
t
, mm
2
.

48
Puasson qonuniga ko‘ra tuklarning iðlar uzunligi bo‘yicha hosil bo‘lish
ehtimolligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
(
)
exp

Download 6,51 Mb.