27
4-BOB. PETROGRAFIYA ASOSLARI.
4.1. Petrografiya, petrografiyani tekshirish usullari haqida tushuncha.
Tog’
jinslarini, tekshirish katta nazariy va amaliy ahamiyatga egadir.
Petrografiya, umuman, butun yer po’stidagi yoki uning ayrim qisimlaridagi tog’
jinslarining kimiyoviy va mineralogik tarkibini hamda kelib chiqishini o`rganadi.
Binobarin, petrografiya biron-bir xududning geologik tarixini to’g’ri tasavvur qilishga
ilgari topilgan foydali qazilmalarni to’g’ri baholash va yangi qazilmalarni qidirib
topishga yordam beradi.
Undan tashqari, tog’ jinslarini qurilish xom ashyolari sifatida
ishlatish usullarini va turlarini to’g’ri tanlashga yordam beradi.
Tog’ jinslari hilma-hil va murakkab bo’lganligi uchun ularning xususiyati va
tarkibi har xil. Binobarin, bu tog’ jinslarining tekshirish usullari ham turlicha. Ular 3 ta
yirik guruhga bo’linadi:
1. Optik usullari.
Mazkur guruha kritsalooptika, immersiya, Fedorov stolchasi
bilan tekshirish usullarini o’z ichiga oladi. Bu usullari
minerallarning optika
xususiyatlarini maxsus optika asboblari, umuman polyarizastion mikraskop bilan
tekshirishga asoslangan.
2. Kimiyoviy va fiziko-kimyoviy usullari. Bu usulda tog’ jinslari va ularni tashkil
etgan ayrim minerallarning tarkibini mukammal o’rganish va ularning vujudga kelishini
fizik-kimyoviy qonunlar nuqtai nazaridan talqin etadi.
Bu usullar quyidagilardan
iboratdir:
a) Petrokimyo usuli;
b) Mineralogik-geokimyoviy tekshirish usuli;
v) Eksperiment-tajriba usuli.
Bularning ichida eksperiment, ya’ni tajriba ishlari alohida o’rin tutadi. Olimlar
katta bosim ostida va yuqori temperaturada tajriba o’tkazib, sun’iy yo’llar
bilan turli
minerallar va tog’ jinslarining birikmasini hosil qiladilar. Bu ishlarning barchasi tog’
jinslarining paydo bo’lishini aniqlashga yordam beradi.
Eng muhimi tog’ jinslarining qurilish san’atiga yaroqli yoki yaroqsizligini,
texnika prostesslariga aloqasini bilish uchun turli apparatlar yordamida ularning
zichligi, elektr, issiqlik hamda seysmik to’lqinlarini o’tkazuvchanligi kabi xususiyatlari
o’rganiladi.
3. Dalada o’tkaziladigan tekshirishlar. Bu usulda tog’ jinslarining ma’lum
maydonga
tarqalishi, ularning tabiatda tutgan o’rni, shakli va bir-biriga bo’lgan
munosabati aniqlanadi.
Dalada o’tkaziladigan tekshirishlar kesmalar hamda turli tog’ jinslarining
diqqatiga sazovor qismlarini maxsus xaritalar tuzish, fotosuratlar
olish yoki rasmini
chizish bilan qayd etiladi. Shuningdek, shliflar yasash, analizlar
qilish uchun kerak
bo’lgan miqdorda toshlardan namunalar olinadi.
