37
2 O’rta valunlar, o’rta
xarsang toshlar
400-200
10 Yirik qum
1-2
3 Mayda
valunlar,
mayda
xarsang
toshlar
200-100
11 O’rtacha qum
1-0,5
4 Yirik shag’al tosh,
yirik sheben
100-80
12 Mayda qum
0,5-0,25
5 O’rtacha
shag’al,
o’rtacha sheben
80-40
13 Juda mayda qum
0,25-0,05
6 Mayda
shag’al,
mayda sheben
40-20
14 Yirik chang
Mayda chang
0,05-0,01
0,01-0,002
7 Yirik graviy, yirik
dresva
20-10
15 Yirik gil
0,002-0,001
8 O’rtacha
graviy,
o’rtacha dresva
10-6
16 Mayda gil
0,001
Xalq xo’jaligida gillar juda ham muhhim rol o’ynaydi. Ular ayniqsa qurilish
ishlarida ko’p ishlatiladi: ular g’isht tayyorlashda, kanalizastiya
trubalari, cheripista va
ko’proq yo’llar uchun material sifatida ishlatiladi. Gilning tarkibida oz miqdorda SaSO
3
bo’lsa, ular oxakli yoki mergelii gil deyiladi,
agarda SaSO
3
, MgSO
3
tuzlari tog’ jinsi
tarkibining 40-60% ni tashkil etsa va qolgan qismi esa gil zarrachalaridan iborat bqlsa,
ular mergel deb ataladi. Shunday qilib, mergel gili bilan kimyoviy jinslar o’rtasida hosil
bo’lgan cho’kindi tog’ jinsi hisoblanadi. Gillar ustida imorat qurganda ularning
mineralogik
tarkibini yaxshi bilish zarur, chunki gillar tarkibida ba’zi minerallar suv
ta’sirida shishish xususiyatiga ega bo’ladi.
Supes, suglinok tog’ jinslari ular tarkibidagi gil zarrachalarining foiz miqdoriga
qarab nomlangan. Agar gilli tog’ jinsida changli zarrachalar
miqdoriga nisbatan qumli
zarracha ko’p bo’lsa, u holda tog’ jinsining nomiga changli degan so’z qo’shib
yozilmaydi.
Misol: suglenok og’ir, supes yengil va xokazo.
Bundan tashqari, gilli jinslarga plastiklik soniga qarab ham nom beriladi.
Plastiklik soni gilli tog’ jinslarining tarkibidagi gilli zarrachalarning miqdoriga bog`liq
bo’lib, quyidagicha klassifikastiyalanadi (4.2-jadval).
