61
Takrorlash uchun savollar
1.
―Davlat‖ga ta‘rif bering. Davlatning institutsional mohiyatini tushuntirishga urinib
ko‘ring. Ta‘rifdan kelib chiqib, davlatning asosiy funktsiyalarini sanab bering.
2.
Davlat, institutlar va iqtisodiy tizim o‘rtasida qanday bog‘liqlik mavjud?
3.
Davlatning shartnomaviy va ekspluatatorlik tabiati nima?
13-Mavzu. Davlatlar xillari
Reja
1. Davlat va «printsipal-agent» muammosi
2. «Shartnomaviy» davlat tushunchasi
3. «Ekspluatatorlik» davlati tushunchasi
4. Davlat xususiyatini baholash usullari va mezonlari
5. Korruptsiya muammosi
Tayanch so’z va iboralar: korruptsiya, «bo‘ysunuvchining paradoksi», soliq, byudjet,
byudjet taqchilligi, Davlat va «printsipal-agent» muammosi.
1. Davlat va «printsipal-agent» muammosi
Davlatni fuqarolar bilan davlat apparati o‘rtasidagi ijtimoiy shartnoma orqali ta‘riflash
«printsipal-agent» muammosini oldingi o‘ringa suradi. Bu erda birinchi galda kim «printsipal»
va kim «agent» ekanligini aniqlab olish talab etiladi. Javob umuman aniq emas.
Fuqaro ham,
davlat ham ikki taraflama rol o‘ynaydi.
Bir tomondan, fuqaro davlatga
ayrim funktsiyalarning
bajarilishini yuklagan holda
uning tarkibini belgilaydi, ya‘ni u «printsipal», davlat esa «agent»
hisoblanadi. Ikkinchi tomondan, fuqaro «agent» rolida ishtirok etib, shartnomalar bajarilishining
kafili sifatida davlatning qarorlariga bo‘ysunadi. J.Byukenen
37
ushbu
ikki taraflamalilikni
«bo‘ysunuvchining paradoksi» deb nomlgan: inson o‘zini bir vaqtning o‘zida
ham davlat
boshqaruvining ishtirokchisi – ob‘ekti
sifatida, ham o‘zi tanlamagan xatti-harakat me‘yorlariga
amal qilishga majbur etiladigan sub‘ekt sifatida qabul qiladi. Shunday qilib, «printsipal-agent»
muammosi mazkur holatda ikki taraflama xususiyatga ega va uni
quyidagi chizma yordamida
tasvirlash mumkin:
