kuch quvatga ega boMadi. Aytishlaricha molekula asosiy xolatdan
to‘linlangan xolatgaoMadi. Orbital mavjud boclishi uchun orbitalar soni
cheklangan va xar bir orbital m a’lum darajada energiyaga ega shundan
kelib chikadiki xar qanday atom yoki molekula aniq belgilangan tolqin
uzunligini yuta oladi.
Molekulaning toMkinlangan xolati brqaror emas va oxirini 10-9
sekundgina kutish kerak. Xlorofil molekulasini ko ‘rib chiqamiz bu
molekula asosan muxim nur у utuvchi fotomintetik pigment xisoblanadi.
Xlorofil eritmada yonadi eritma fluoressensiyasimon xoltga keladi .
Tajriba izolyasiyalangan xloroplatsda olib boriladi va past darajadagi
fluoressatsiya kuzatiladi. To‘lqinlangan xlorofil
elektron molekulalari
xloroplast membranasidaga elektron akseptorlariga jo ‘natiladi bu
jarayon ulaming yanada pastrok orbitalga tushib ketmasliklariga
imkoniyat yaratib beradi.
FOTOSINTETIK PIGMENTLAR
Pigmentlar asosan rangli birikmalarni namoyon qiladi chunki
ular fakat ma’lum yoruglikning toMqin uzunligini yutadi. Barglaming
yashil boMishining sababi ulaming xloroplastlari tarkibida ko‘p m iq
dorda xlorofil igmentlari borligi. Xlorofilning tuzilishi 6.6 rasmida
ko‘rsatilgan. Xar bitta molekula 2 ta boclakdantashkil topgn 1 chisi
. porfirin uzugi 2 chisi esa gidrofobli fitol zanjir. Gemoglabin gema
guruxidan va mioglabindan farqi shundaki xlorofil moleulasilasidagi
porfirining tarkibida atom magniy mavjud.
Bu turdagi tizimni bir-
lashgan va yoruglikni kuchli у utuvchi deb ataladi. Yutilagan energiya
molekulada elektron zichligini tarqalishiga olib keladi bu qz navbatida
kerakli akseptorgacha elektroni yokolishiga sabab boMadi. Ushbu xu-
susiyatlar xlorofilning tozalangan molekulalarining yutilish spektrida
namoyon b o ‘ladi(6.7 rasm). YUtish spektri yoruglikni jadal yutilish
jadvalini tasvirlaydi. ToMqin uzunligi diapazoni
tilakoida joylashgan
fotosintezlovchi pigmentlar tomonidanyutiladi. Pigmentlar stmkturasi
.6.6 rasmda kocrsatilgan. Xlorofill asosiy yomglik yutuvchi fotosinte-
tik pigment xisoblanadi biroq yerdagi o‘simliklar tarkibida qizil va
shaftolirang pigmentlar bor bular yordamchi karotinoidlar deb ataladi
shuningdek u birlashgan 2 ta spirali chiziqli tizimga ega betta karotini
o ‘z
ichiga olad
92
—<т'
R a sm 6.6 Xlorofil A ning tuzilishiI
Molekula porfirinuzuk bilan ion magniydan va uzun uglerod-
dumdan tashkil topgan. Porfirin chetidagi zangori qorong‘ilashgan
jo y eloktronlar mahaliylashtirilmagnidan dalolat beradi
Rasm.6.7 Yuksak o ‘simliklam ibir necha fotosintetipigmentlari
uchun yutulish spektri. Fonbix seza oladigan
toMqin uzunligining
korinuvchi spektr ranglarini korsatadi. Xlorofill spektrning binafsha,
ko‘k va qizil regionlarida anchagina kuchli yutadi. Qizil suv o4Iar va
siano bakteriyalar qo‘shimcha pigment (fikobilinga )ega.
Karotinoidlar asosan k o 'k va yashil spektrdigi yoruglikni
yutadi(rasm 6.7).1 Karotinoidlar sabzi va apelsin va ba’zi o‘simlikimi
to ‘kilish davridagi barglariga xos ranglami ishlab chiqaradi. Karati-
noidlar bir necha funksiyaga ega ular fotosintez jarayonida ikkilam-
chi yoruglik kollektorlari sifatida namoyon bo‘lish
bilan birgalikda
oshikcha energiyani tasvirlab uni issiklik sifatida eritib yuboradi.
Agar bu oshib ketgan energiya karatinoidlar tominidan yutilmasa
1
Gerald Karp. Cell and Molecular Biology. USA, 2013, «Wiley>>.286-288p.
93
ularni kislorodga o‘tkazib yuborishi mumkin va bu kislorod singletli
kislorod deb nomlanuvchi molekulaning ulra reaktiv formasini ish lab
chiqaradi. Singletli kislood biologik molekulalami yocq qilb xujay-
ralarning o‘limiga sabab bo‘ladi. Barga tushuvchi yoruglik ko‘pgina
toMqin uzunliklaridan tashkil topgan bo‘ladi. Pigmentlarning ma-
vjudligi yaqinroqdagi fotonlar fotosintezni qo‘zgatishini ta’minlaydi.
Bu spektr foliyatini ко‘rib chiqandagina ko‘rish mumkin (rasm 6.8)
. M a’lum pigmentlar tomonidan yutilgan yoruglikning to ‘liqin
uzun-
ligini osonlik bilan o'lchovchi yutuvchi spektrdan xarakat spektrini
farqi shundaki xarakat spektri fiziologik reaksiyani samarali bo‘lishini
ta’minlash uchun to‘lqin uzunligini aniqlaydi. Fotosintez uchun xara
kat spektri xlorofil suruvchi spektrga va karotinoidlarga ergashadi.
Rasm 6.8 Fotosintezuchunfaoliyatspektri.
