MA’RUZA 5. FOTOSINTEZ VA XLOROPLAST




Download 5,62 Mb.
Pdf ko'rish
bet40/113
Sana06.06.2024
Hajmi5,62 Mb.
#260794
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   113
Bog'liq
NamDU-ARM-1159-Hujayra biologiyasi

MA’RUZA 5. FOTOSINTEZ VA XLOROPLAST
1. Xloroplastning tarkibi va tuzilishi
2. Fotosintetik metobolizm
3. Nursingdirish
4. Fotosintetikbirliklarvareaksiyamarkazlari
1. Xloroplastning tarkibi va tuzilishi1
Yerdagi dastlabki xayot shakllari ishlov berilmagan materiallar 
va energiyani oddiy organik molekulalarning suvli muxitida erigan 
boMishi shart. Bu organik molekulalar abiotik omilardan shaklana- 
di ya’ni ibtidoyi dengizlarda sodir buladigon nobiologik kimyoviy 
reaksiyalar natijasidir. Shunday qilib xuddi biz kabi atrof muxitdan 
kelayotgan ozuq moddalar bilan tirik qolishadi. Tashqi organik mod­
dalar bilan almashinuvi strategiyasi qoMlovchi organizmlarni paydo 
boMishi kuchliturtki 2sifatida xizmat qildi. Bu organizmlami a w a l- 
gilaridan farki shundaki bular o ‘zlarini organik moddalarini oddiy 
turdagi noorganik moddalardan ishlab chiqara olishi mumkin, bularga 
S02vaN2S misol boMa oladi. Avtotrof organizmlar deb S02ni asosiy 
karbon manba sifatida qabul qilib xayot kechiruvchilarga aytiladi.
S 0 2dan murakkkab organik moddalar ishlab chiqarish katta xajm- 
dagi energiya talabkiladi. Evolyutsiya davomida avtotroflarning 2 ta 
asosiyturi tarqalgan ular asosan energiya manbalari bilan farqlanishi 
mumkin. Xemoavtotroflar S 0 2 xosil boMishi uchun noorganik mole- 
kularda saqlangan kimyoviy energiyadan foydalanadi. Shu vaqtda 
fototroflar shu natijani olish uchun quyosh nuri energiyasidan foy- 
dalanadilar. Xamma xemoavotroflar prokariotlar xisoblanadi xamda 
ulaming biomassaning xosil boMishida xissasi sababli biz keyinchalik 
ulaming metobolik faolligini xisobga olmaymiz. Yana boshqa tarafdan 
fotoavtotroflar energiya olish uchun m a’sul. m a’lumkiy oqilgiyerdagi 
bir qancha organizm laming xayotda vomidagifaoliyati xisoblanadi. 
Fotoavtotroflar o ‘simliklami eukariotik suv o ‘tiami turli xil xivchin- 
liklami bir xujayralilami vaprokariotlami bir nechta guruxlarini o ‘z
1 
Gerald Karp. Cell and Molecular Biology. USA, 2013, «Wiley».308-312p.
2 
Gerald Karp. Cell and Molecular Biology. USA, 2013, «Wiley».3J7 p.
84

ichiga oladi, Bu barcha organizmlar fotosintezjarayonini amalga oshi- 
radi va bu jarayonda kuyosh nuri energiyasi uglevodlarda va boshqa 
organikmolekulalarda saqlanayotgan kimyoviy energiyaga aylanadi.
Fotosintez jarayonida nisbatan past energiyaviy elektronJar birik- 
tiruvchi donorlardan chiqarib tashlanadi va energiya yordamida 
yuqori eneriyalik elektronlarga aylanadi . Ushbu yuqori energiyalik 
elektronlar keyinchalik kamaygan biologik moleklalar sintezida ish- 
latiladi bularga kraxmal va yoglar misol boMa oladi. Shunday exti- 
mol xam borki ikki milliard yillar davomida yerda xukmronlik qilgan 
dastlabki fototroflar fotosintez umumiy reaksiyasini amalga oshirish 
uchun vodorod sulfidan elektron manbai sifatida foydalanishgan 
orugclikC 02+2 
+H20 +2 S1
C K ,0 bor joyda uglevod birligini namoyon etadi.Xozirda bu 
turdagi fotosintezjarayonini amalga oshiruvchi ko‘pgina bakteriyalar 
mavjud bularga 6,1 rasmda misolar kursatilgan, Lekin bugungi kunda 
vodorod sulfid ko‘p va keng tarkalgan emas binobarin organizmlar 
elektron manba sifatida bu aralshmaga bog‘lik ekanligi sababli yas- 
- hash muxitini cheklab quyadi.Bundan 2,7-2,4 milliard yil avval yerda 
fotosintetik prokariotlami yangi turi paydo bulgan ular suv deb nom- 
lanuvchi kuplab elektron manbaini ishlata olish xususiyatiga ega bul­
gan . Bu organizm larga suvdan foydalana olishi yanada kengrok yas- 
hash muxitidan foydalana olishga imkon yaratib beradi. U xayotning 
barcha shakllari uchun chikindi maxsulotlari ishiab chiqadi. Umumiy 
reaksiya natijasida molekulyar qoldiq maxsulot xosil bo‘ladi.
Shunday kilib agar organizm kislorodli fotosintez amalga oshir- 
mokchi bulsa u kuchli oksidlovchidan foydalanishi kerak bu bilan su­
vda maxkam yopishgan elektronlami olish mumkin. H2S dan fotosin­
tez uchun elektron manbai siffcida N 2 0 ga utkazish uchun fotosintez 
mashinasida kapital ta’mirlash lozim
M a’lum vakt mobaynida dastlabki 0 2 ishiab chikaruvchi siano- 
bakteriyalar fotosintezjarayonini amalga oshirmaydigan boshlangich 
eukariotlaming mitoxondriyasining ichiga joylashib olgan . Evoly- 
usiya davomida simbiotik bakteriyalar boshka bir organizmdan xosil 
bulgan. Xloraplastlar evolyusiyalanganligi sababli dastlab simbiotik 
sionabakteriyalarda tarkibida mavjud bulgan genlami ko‘pchiligi
1 
Gerald Karp. Cell and Molecular Biology. USA, 2013, «Wiley».319-322 p.
85

yokolgan yoki xujayra yadrosiga o ‘tkazilgan. Natijada polipeptidlar 
xam yadroni xamda xloroplast genomini kodlay oladigon zamonaviy 
xloroplatlar topishdi. Keng mikyosdagi xloroplastlarning genetik tax- 
lili natijasida barcha zamonaviy xloroplastlar oldingi kadimiy xloro- 
plastlardan tashkil topgan degan taxmin kilinadi. Natijada ulaming 
umumiy avlodi xloroplastlar va sianobakteriyalar kopgina asosiy ma- 
teriallami xarakteristikasini ulashadi shu jum ladan o 4xshash fotosin­
tez mashinalarini xam, bular kuyidagi saxifalarda batafsil muxokama 
qilinadi.

Download 5,62 Mb.
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   113




Download 5,62 Mb.
Pdf ko'rish