Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar mehnat faoliyatining

34 
berish lozim.Bog‘cha yoshidagi bolalarni mehnatsevarlik ruxida tarbiyalashda 
ularni inoq jamoaga uyushtirish katta ahamiyatga egadir. Jamoa bo‘lib mehnat 
qilishda tarbiyachi hap bir bolaga ma’lum bir mehnatni bajarishni buyuradi. Ana shu 
tariqa bolalar jips jamoa bo‘lib mehnat faoliyati bilan shug‘ullanadilar.Masalan, 
katta guruh bolalari jamoa bo‘lib navbatchilik qiladilar. Bunda bir bola stolga 
dasturxon yozib chiqsa, ikkinchisi qoshiq va vilkalarni qo‘yib chiqadi, uchinchi bola 
esa stulchalarni qo‘yib chiqsa, to‘rtinchi bola stolga nonlarni qo‘yib chiqishi 
mumkin. 
Bog‘chada 
navbatchilikka 
o‘rgangan 
bolalar 
oilada 
ham 
yordamlashadigan bo‘ladilar. 
Umuman, o‘rta va katta yoshdagi bog‘cha bolalariga oilada kuchlari yetadigan 
mehnat topshiriqlarini berish kerak. Bu ularni mehnatsevarlikka tarbiyalashda va 
ularda ayrim mehnat malakalari hosil bo‘lishi uchun juda katta imkoniyatlar 
yaratadi. Ijtimoiy foydali mehnatda ishtirok etmagan bolani keyinchalik mehnatga 
jalb qilish juda qiyin bo‘ladi. Bog‘chada bolalar jalb qilinadigan mehnat 
faoliyatining turi juda xilma-xildir. Masalan, tabiat burchagidagi jonivor yoki 
o‘simliklarni parvarish qilish, bog‘cha hovlisida ishlash, oshxonada va guruhda 
navbatchilik qilish, kichkintoylarni kiyintirishga yordam berish va boshqalar. Shuni 
ham aytib o‘tish kerakki, kichik yoshdagi bog‘cha bolalari o‘zlarining mehnat 
faoliyatlarini hali yo‘lga qo‘ya olmaydilar. Shuning uchun ular mehnatning juda 
sodda turlari bilan, ya’ni o‘simliklarga suv qo‘yish, baliqlarga ovqat berish, hovliga 
suv sepish va shu kabilar bilan shug‘ullanadilar. 
O‘rta va katta guruh bolalari mehnat faoliyatini o‘yindan batamom farqlab unga 
nisbatan jiddiy munosabatda bo‘la boshlaydilar. Ular mehnatdan kelib chiqadigan 
natijani, ya’ni mehnatning ijtimoiy mohiyatini, kim uchun, nima uchun mehnat 
qilish lozimligini tushunadilar. Ular kattalarning oiladagi uy-ro‘zgor ishlariga zo‘r 
ishtiyoq bilan yondashadilar, kichkintoylar uchun qog‘ozdan, kartondan, faner va 
plastilindan turli o‘yinchoqlar yasaydilar. Pedagogik jihatdan to‘g‘ri tashkil qilingan 
mehnat faoliyati bolalarning har tomonlama ya’ni ham jismoniy, ham psixik, ham 
estetik, ham axloqiy tomondan barkamol rivojlanishlariga juda katta ta’sir 
qiladi.Bog‘cha bolalari biron o‘yin, ta’lim yoki mehnat faoliyatlari bilan mashg‘ul 

35 
bo‘lar ekanlar, ular harakatlarining asosida ma’lum motivlar, ya’ni ularni harakatga 
soluvchi mayllar yotadi. Kichik bog‘cha yoshidagi bolalarning xattiharakatlari 
ko‘proq shu xatti-harakatlar amalga oshirilayotgan sharoitga bog‘liq bo‘ladi. Ular 
xatti-harakat motivlarini anglab ham yetmaydilar. Shuning uchun ko‘pincha 
o‘zlariga mutlaqo hisobot bermay ma’lum bir vaziyatda u yoki bu xatti-harakatni 
amalga oshira boshlaydilar. Harakat usullarini egallab borish orqali bolada faollik 
rivojlanadi. Ammo faollikning qay darajada rivojlanib borishi irsiyatga hamda 
taqlidchanlik qobiliyatiga ham bog‘liq. Bola hayotining dastlabki yillarida kattalar 
bilan bo‘ladigan munosabati va narsa-buyumlar bilan bajargan harakati asosiy 
faoliyat turi hisoblanadi.bola bilan muomala qilish orqali kattalar ularni sekin-asta 
buyumlar olamiga olib kiradilar. Mana shu yo‘l bilan bola buyumlar bilan bo‘ladigan 
faoliyatning o‘ziga xos tomonlarini egallab boradi. Bu vaqtda munosabatning o‘zi 
narsa va buyumlar bilan bo‘ladigan faoliyatga aylanib qoladi.Bolaning narsa va 
buyumlar bilan bo‘ladigan faoliyatini tashkil etish bolaga dastlabki yoshidan 
boshlab oilada va maktabgacha tarbiya muassasalarida tarbiya va ta’lim berishning 
asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
Bunday faoliyatlarda bolalar tarbiyachi rahbarligida narsa va buyumlarning 
xususiyatlari to‘g‘risidagi dastlabki bilimlarni, ular bilan bo‘ladigan harakatlar, 
tahlil, sintez, umumlashtirish, abstraksiyalash kabi eng oddiy jarayonlarni egallab 
oladilar.2,5 yoshdan keyin buyumlar bilan bo‘ladigan faoliyatda bolalar ancha 
yuqori ko‘rsatkichlarga erishadilar va ularning o‘yin hamda tasviriy faoliyatga 
o‘tishlari uchun asos yaratiladi. Kattalar tomonidan tashkil etilgan muomala 
munosabatlarida, faoliyatlarda o‘z-o‘zini anglab olishning dastlabki shakllari 
shakllanadi. Bola jamoada o‘zini shaxs sifatida anglay boshlaydi. Bola 
taraqqiyotining mana shu bosqichida ular kattalarning ko‘rsatmasisiz, mustaqil 
harakat qilishini xohlaydilar.
Bolada xulq-atvor sababining paydo bo‘lishi va uni o‘z xohishiga bo‘ysundira 
olishi unda ongning shakllanganligidan dalolat beradi. Agar boladagi faollik va 
mustaqillik kattalar ta’sirida uyg‘otilgan bo‘lsa, u holda 4-6 yoshli bolalar ancha 

36 
mustaqil bo‘lib qoladilar va har xil faoliyatlarga tezda kirishib keta oladilar. Bunda 
bolalar ongliligining roli ortadi, u ba’zan hatto ijodiy xususiyat kasb etadi.

37 
XULOSA 
Bolaning maktabga tayyorgarligining psixologik xususiyatlari kattta ahamiyat 
kasb etadi.Maktabga borish bolalarning hayotida juda katta voqeadir. Maktab hayoti 
bolalarga yangi bir dunyoni ochib beradi. Maktab davrida bolalarning asosiy 
faoliyatlari o‘zgaradi. Endi bolalarning asosiy faoliyatlari, vazifasi va ijtimoiy 
burchi o‘qish bo‘lib qoladi.6-7 yoshli bolalar uchun yangi faoliyat bo‘lgan o‘qish 
ulardan yangi sifat, xususiyatlarga ega bo‘lishlarini talab etadi.
O‘qish faoliyati uchun bolalarda barqaror diqqat, o‘tkir zehn, mustaqillik, 
ishchanlik va batartiblik xislatlari bo‘lishi kerak. Bog‘chadan maktabga o‘tishlari 
natijasida kattalar bilan bo‘lgan munosabatlarida ham birmuncha o‘zgarish yuz 
beradi. Bolalarning maktabga o‘tishlari, ularning yaslidan bog‘chaga o‘tishlariga 
qaraganda murakkab bosqichdirBog‘cha yoshidagi bolalarning ishiga baho berib 
borish ularda mehnatga nisbatan ijobiy munosabatni tarbiyalashda katta rol 
o‘ynaydi. Bolalar kuchlari yetadigan ishlarni bajarayotganlarida ko‘p xatolarga yo‘l 
qo‘yishlari turgan gap. Lekin bunda bolalarni mexnatga jalb qilmaslik kerak, 
bolalarning bajaradigan ishlarini kattalarning o‘zlari bir pasda qilib qo‘yishlari 
mumkin degan ma’no kelib chiqadi.
Sharq xalqida bir maqol bor: “Bolaga ish buyur, ketidan o‘zing yugur”. Bu juda 
to‘g‘ri, hayotiy gap. Bolalarga biron yumush buyurilganda, uni qanday 
bajarayotganliklaridan 
ko‘z-quloq 
bo‘lib 
turish kerak, degan ma’noni 
bildiradi.Bolaning 3 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan maktabgacha yoshi bolalik 
davrining katta bir qismini tashkil etadi. Asosan mana shu davrdan boshlab bolaning 
mustaqil faoliyatlari rivojlanadi hamda shaxsiy individual xususiyatlari (shaxsiy 
fazilatlari) tarkib topa boshlaydi. Rus pedagoglaridan P.F.Lesgaftning fikricha, 
insonning maktabgacha yoshidagi davri shunday bir davrki, ana shu davr mobaynida 
kelgusida qanday xarakter xislatlari paydo bo‘lishi belgilanadi va axloqiy 
sifatlarining asoslari yuzaga keladi. Insonning kamol topa borishida maktabgacha 
yoshdagi davrning ahamiyatiga doir P.F.Lesgaftning bu fikri rus pedagogi 
A.S.Makarenkoning quyidagi fikriga to‘la mos keladi.

38 
A.S.Makarenko bolalarni juda kichik davridan boshlab tarbiyalash zarurligi 
haqida gapirib, tarbiyaning eng muhim asoslari bolaning besh yoshgacha bo‘lgan 
davri mobaynida yuzaga keltiriladi.boyitish ishlari ular nutqini o‘stirish asosida olib 
borilishi kerak. 
Shu narsa diqqatga sazovorki, hamma bog‘chalardagi maktab yoshiga to‘lgan 
bolalar maktabdagi o‘qishga bab-baravar tayyor bo‘lavermaydilar. Ayrim bolalar 
maktabga kelgach, yangi sharoitga tez kirishib keta olmaydilar. Ularda o‘qish uchun 
qandaydir bir xususiyat yetishmayotgandek ko‘pinadi. Bu o‘pinda shunday bir savol 
tug‘iladi. Bolalarni qay paytda psixologik jihatdan maktabdagi o‘qishga tayyor deb 
hisoblash mumkin. Ayrim psixologlarning fikricha, bola maktabda o‘qishi uchun 
atrofdagi narsa va hodisalarga doir anchagina tasavvurlarga ega bo‘lishi hamda 
ma’lum darajada aqliy jihatdan o‘cran bo‘lishi lozim. Biroq u hayotda shynday 
voqealar uchraydiki, anchagina tasavvur boyligiga ega bo‘lgan va hattoki yozish 
hamda o‘qishni biladigan bolalar ham maktabdagi o‘qishga tayyor bo‘lmaydilar. 
Ular maktab va o‘qituvchining talablarini bajara olmaydilar. ) qoidali o‘yinlar 
(1soatdan -2kungacha davom etishi mumkin). 
Bog‘cha yoshidagi bolalarning o‘yin faoliyatlari masalasi asrlar davomida juda 
ko‘p olimlarning diqqatini o‘ziga jalb qilib kelmoqda. Bog‘cha Yoshidagi bolalar 
o‘zlarining o‘yin faoliyatlarida ildam qadamlar bilan olg‘a qarab borayotgan 
sermazmun hayotimizning hamma tomonlarini aks ettirishga intiladilar.Bola 
atrofidagi narsalar dunyosini bilish jarayonida ular bilan bevosita amaliy 
munosobatda bo‘lishga intiladi. Bu o‘rinda shu narsa harakterliki, bola bilishga 
tashnaligidan atrofdagi o‘zining haddi sig‘adigan narsalari bilangina emas, balki 
kattalar uchun mansub bo‘ladi 

Download 0,65 Mb.