Suzuvchi kaftiga gidrodinamik q o i panjasining ko‘ndalang
kesimi ko‘tarish kuchining ta ’siri gidrodinamik ko‘tarish kuchi suv
ning oqib ketish hisobiga ko'payadi (Nyutonning uchinchi qonuni).
1. Aerodinamik ko‘tarish kuchi
Samolyotning yerdan ko‘tarilishi va uchishi uchun unga motor
va qanotlar kerak.
Motor - bu yotiq holda joydan ko‘chishni ta’minlovchi, qanot-
ning ikkala tomoni tagidan oqib chiquvchi
havo oqimini yaratish
imkonini beruvchi vositadir.
Qanotlar samolyot yerdan ko‘tarilishiga imkon beradi. Shu
maqsadda qiyaliklardagi havo harakati yaratgan kuchlardan
foydalanish uchun ularda alohida shakl bo‘lish kerak. Tekislikning
yuqori tomoni qabariqlikni hosil qilib, qanotning past tomoni -
tekis. Havoni yengib o‘tish zarur b o ig an masofa, ya’ni
suv aylanib
o‘tuvchi yumaloq qirradan to qanotning orqa chetiga boigan
masofa qanot yuzasida katta b o iish i kerak.
Bemulli teoremasidan bizga m a’lumki,
birirtchidan - yuqoridan o'tuvchi havo shunday tezlanishga
duchor boiadiki, u qanotning orqa qirrasiga pastdan oqib o ‘tuvchi
havo oqimi bilan bir vaqtda yetib keladi.
Ko‘tarish kuchi
Harakat yo ‘nalishiga ro ‘baro' qarshilik.
55
Ro‘baro‘ qarshilik har doirn harakat yo‘nalishiga qarama-qarshi
bo‘ladi.
Ko‘tarish kuchi har doim ro‘baru qarshilikka tik holatda b o iad i.
Ikkinchidan - qanotning yuqori tekisligiga b o ig a n havo
bosimi tezlik oshishi bilan kamayadi.
U chinchidan - havoning yondan oqib o ‘tish
tezligi kamayishi
bilan qanot ostidan o‘tuvchi havo bosimi ortadi.
Shunday qilib, yuqori-past bosimlar almashinuvi sistemasi
to iiq amalga oshadi va pastdan yuqoriga yo‘nalgan vertikal
ko iarish kuchi qanotga ta’sir ko‘rsatadi, samolyot uchib ketadi.
Samoiyotning havoga ko'tarilishiga imkon beruvchi kuch -
ko‘tarish kuchi deb ataladi:
- uning jadalligi bosimlar ayirmasiga proporsionaldir;
- u har doim harakat yo‘nalishiga perpendikulardir;
- bosimdagi ayirma hujum burchagiga b o g iiq ravishda o ‘zga-
radi.
ko'tarish kuchi
-
U
ro‘paro‘ qarshilik
ko'tarish kuchi
ro‘paro‘ qarshilik
manfjy ko'tarish kuchi
ko'tarish kuchi yo'q
huMm burchagirtng ko’tarish kuchi ta'siri
Agar
u katta boim asa, laminar suyrilik unchalik o ‘zgarmaydi,
ko‘tarish kuchi bo‘sh b oiadi.
Agar burchak juda katta boisa, ko‘tarish kuchi xuddi kuchli
tebranuvchi suv oqimi kabi kamayadi. Yoki yo‘q b o iib ketadi.
Hujum burchagi yaxshi boigan paytda ko‘tarish kuchi katta
b o iib , pastga intiluvchi havo oqimlari uni Nyutonning 3-qonuniga
56
asosan oshiradi, chunki har qanday harakatga
teng kuchii qarshi
harakat bo‘lib, ular qarama-qarshi yo‘nalgan. Havo oqimining yerga
qaytishi pastdan yuqoriga javob reaksiyasini yuzaga keltiradi.
2. Suzuvchiga kuchlar ta’siri
Q o ila r va oyoqlar, shuningdek, ular qilgan harakatlar suzuv
chining asosiy motori, qo‘I va oyoq panjalari qanot hisoblanadi.
Tayanch nuqtalarining to‘g‘ri joylanishi, harakatlar va hujum
burchaklari birgalikda bergan natija ko‘tarish
kuchini keltirib
chiqarib, u kuchni yo'nalishida harakat qiladi. Suzuvchi sezgilari
uning suv bilan aloqasi samaradorligi uchun omil hisoblanadi.
3. Suzuvchini harakatlantiruvchi kuch
1. Agar qo‘l va oyoq panjalari ko‘ndalang kesimini ko‘radigan
bo‘lsak, samolyot qanotlariga o'xshashligini qiyinchiliksiz ko‘rish
mumkin.
2. Katta barmoqlarning suv oqib o ‘tadigan yumaloqlangan
qirralari orqa chetidagi qolgan barmoqlarga nisbatan kengroq va
dumaloqdir.
3.
Insonda qo‘l va oyoq panjalarining orqa tomoni ancha
dumaloqroq bo‘ladi.
Bundan tashqari, qo‘l panjalarini doimo
dumaloq shaklga keltirish mumkin bo‘lib, bunda qo‘lning kaftiga
qaraganda orqa tomonida ko‘proq ifodalangan laminar suyrilik
xususiyatlaridan foydalaniladi va bu holat yuqori-past bosim
almashinuvi sistemasi harakatini kuchaytirishga yordam beradi.
