I. S. Islamov, R. R. Salimgareyeva yakkakurash, koordinatsion va

2. Muvozanat 
yoki yotiq holatda suza olish.
Yeming tortish kuchi (og‘ir!ik kuchi), shuningdek, suzuvchi 
gavdasiga va og‘irlik markaziga ta’sir qiladi. Odamning oyoqlari 
o ‘pkaga nisbatan og‘irroq bo‘ladi, lekin, shu bilan birga, ular ancha 
kam hajmga ega.
Ular yotiq holatda turgan gavdaga nisbatan intiladilar, chunki 
og‘irlik kuchi ta’sirida bo‘ladi.
Og‘irlik markazi tos suyagi bilan baravar turib, Arximed 
itaruvchi kuchi ta’sirida bo'lgan gavdaning geometrik markazi esa, 
ko‘krak bilan baravar turadi.
Shuningdek, quyidagilarga e’tibor berish kerak:
- muammolami murakkablashtirmaslik uchun gavda holatiga;
- qoMlar harakatiga;
- bosh, bo‘yin va iyakka.
Suvdagi muvozanatning bu muammolari “yotiq suza olish” 
nomi bilan ma’lumdir.
2.3. Suvning suyrilik qarshiligi yoki suyuq jismlarning 
mexanik harakati
Suvning suyrilik qarshiligi, boshqacha qilib aytganda, suyuqlik- 
laming mexanik harakati qarshiliklarsiz b o iish i mumkin emas. Bu 
hodisa bilan biz shamol harakatida, yerda bir joy dan ikkinchi joyga 
ko'chishda, mashinalar va “Form ula-l”dagi aerodinamikada suyrilik 
muammolari ga to‘qnashamiz.
Suv havoga nisbatan ko‘proq qarshilik ko'rsatadi.
Suzuvchining joyidan ko‘chishi - bu qarama-qarshi harakat 
qiluvchi kuchlar - siljish va qarshilik natijalaridir. Ko‘proq natijaga 
erishish uchun siljish harakatlarini oshirib, qarshilikning turli 
shakllarini kamaytirish kerak.
1. 
Laminar suyrilik.
Suyuqliklar tinch holatda oqim bo‘yicha bir 
tekisda harakat qiladilar. Suyrilik tezligi oqim chizig ‘i bo‘yicha 
oqim xususiyatlariga bog‘iiq ravishda o‘zgarishi ham mumkin.
Suyuqlikning turli sathlari bir-birining ustida aralashmasdan 
harakat qiladilar.
Qarshiliklar sust (galfvind paytida qayiq yelkanlari harakati 
vaqtidagi havo suyriligi darajasi kabi).
52

Laminar suyrilik.
2. Girdobsimon suvrilik.
Agar oqim chiziqlari jism bilan to‘qnashib, o ‘z yo‘nalishi va 
tezligini ancha o ‘zgartirsa, laminar suyrilik girdobsimonga aylanadi.
Girdobsimon suyrilik.
Molekulalar turli tomonga otilib ketib, qo‘shni oqim chiziqlarini 
surib, o‘z navbatida, ular ham girdobsimonga aylanadilar va hokazo 
(xuddi shunday hamroh shamol b o iib yelkan kemalaming 
yelkalarini olishimiz mumkin, ulaming foydali ish koeffitsiyenti 
galfvind paytidagidan ancha past boiadi).
3. Girdobsimon suvrilik va har xil bosim.
Harakatlanayotgan jism oldida turgan girdobsimon zona 
kengayib, yuqori bosim sohasini hosil qiladi va uning siljishini 
lo‘xtatib qoladi.
Jism atrofidagi oqim chiziqlari buzilganda, hech qachon laminar 
oqim hosil b o ia olmaydi. Bu chiziqlar o ‘zining oldingi holiga faqat 
ancha keyin tushadi.
Past bosimli girdobsimon oqim zonasi orqada shakllanib, 
tortish 
hodisasini keltirib chiqaradi, shuningdek, bu hodisa oldinga siljishni 
to'xtatadi.
Yuqori va past bosimli sistema hosil boiadi. Uning chegarasida 
tit'sir qilish kuchlari eng yuqori va eng past chegaralar orasida
53

o ‘zgarib turadi va sur’ati bo‘yicha yuqori va past bosim sohasiga 
nisbatan to ‘g‘ri proporsional hisoblanadi.
Juda katta b o iish i mumkin bo'lgan bu kuchlar oldinga siljishga 
to‘sqinlik qiladi.
Izoh:
Jism yoki kema orqasida turadigan past bosimli zonalar 
ulaming tortilishini keltirib chiqaradi (“Formula-2” poygachilari 
quvib o ‘tish uchun bu fenomendan foydalanadilar).
Jismning u yoki bu shakli katta ahamiyatga ega.
Shunisi achinarliki, suvda erkin turish uchun odam gavdasining 
maxsus moslamalari yo‘q. Shuning uchun u o ‘zining suvdagi 
holatiga katta ahamiyat berishi kerak. Girdobsimon suyrilik va old 
hamda orqa tomonidan yuzaga keluvchi noqulayliklami kamaytirish 
uchun o ‘zini qat’iy yotiq holatda ushlashga harakat qilish kerak.

Download 7,58 Mb.