I. S. Islamov, R. R. Salimgareyeva yakkakurash, koordinatsion va

latish), suzish tezligini ancha oshirdi va 1904-yilda erkin usuida 50 
va 100 yardga suzish buyicha olimpiadada oltin medallami q o ig a
kiritdi. R.Kevil oyoqlar harakatining tekisligini Z.Xalmanga 
qaraganda ko‘proq o'zgartirib, ular faolligini kuchaytirdi. Q oining 
har bir “eshishi”ga muvofiq Kevil qarama-qarshi oyog‘i bilan bir 
harakat (zarba) bajarar edi. U go‘yo suvda emaklardi, yangi 
usulning nomi ham shu bilan bog‘liq (inglizcha krawl - emaklash).
Z.Xalman taklif etgan suzish usuli sport tarixiga “vengercha 
krol” b o iib , R.KeviI usuli esa “avstraliyacha krol” bo‘lib kirdi. 
Bunday suzish texnikasini yanada takomillashtirish 1912 va 1920- 
yillar Olimpiada o‘yinlarining 100 
m
erkin usuida suzish bo‘yicha 
g‘olibi gavayalik Dug Kaxanamoku chekiga tushdi, u jahon 
rekordlarini ko‘p bor yangilab, ilk marta ko‘pdan orzu qilingan bir 
daqiqa chegarasiga juda yaqin keldi (1.00,4).
Uning orqasidan krol texnikasiga jahon rekordchilari va 
olimpiada chempionlari - amerikalik Charlz Daniels (1908-1910-y.y.), 
gavayalik Dug Kaxanamoku (1912-1920-y.y.), amerikalik Norman 
Ross (1918-1920-y.y.), Djon Veysmyuller (1922-1928-y.y.), Etel Laki, 
Marta Norelius va Gertruda Ederle (1920-1924-y.y.) yangi o‘zgarishlar 
kiritishdi. Ulaming ko‘pchiligi mashhur amerikalik murabbiy Vilyams 
Baxraxning shogirdlari edi. Eng tezkor suzish texnikasi ustida Vilyams 
Bakrax olib borgan izlanishlami uning o ‘quvchisi Djon Veysmyuller 
hammadan ko‘ra yaxshiroq amalga oshirdi, u ko‘p karra jahon rekord- 
chisi, olimpiada o‘yinlarining (1924,1928-y.) besh karra g‘olibi edi.
Veysmyulleming kroli quyidagi xususiyatlari bilan ajralib 
turadi: suvga tekis yuzaki kirish bilan bajariladigan start, yuz qosh- 
largacha suv ostida, bo‘shashtirilgan qo‘l faol “eshish”dan avval 
oldinga cho‘ziladi; “eshish” vaqtida qo‘l tirsak bo‘g‘imida bukilgan; 
o ‘ng q o i suvdan chiqarilganda, bosh o‘ng tomonga burilib, o g iz
orqali tez, chuqur nafas olinadi, undan keyin bosh dastlabki holatga 
qaytib, shu zahoti (to‘g ‘ridan-to‘g‘ri suvga) burun orqali nafas 
chiqariladi. To‘g‘ri uzatilgan, lekin bo'sh qo‘yilgan oyoqlar yuqo- 
ridan pastga, keyin yana yuqoriga tez-tez ritmik harakatlami amalga 
oshiradi, ularning sur’ati - ikkala q o in in g to ia sikl harakatlari 
davomida oyoqlar bilan 6 bor zarba bajariladi.
Yigirmanchi yillaming birinchi yarmida bir qator amerikalik 
suzuvchilar, jumladan, Veysmyuller kroli texnikasini boshqalamiki-
46

dan ajratib turadigan jihat - ravonlik, qayishqoqlik, ritmlilik, uz- 
luksizlik hamda barcha harakatlaming o ‘zaro aniq mosligi edi. 20- 
yillar bogishda V.Bakrax va uning shogirdlari tomonidan ishlab 
chiqilgan krol texnikasi shu qadar oqilona va mukammaJ ediki, 
keyinchilik jahon chempionlari biror jiddiy o ‘zgartirish kiritmagan 
holda undan foydalandilar.
Amerikalik suzuvchi, besh karra olimpiada chempioni Djon 
Veysmyulleming 1922-1940-yillardagi rekord natijalari olti zarbali 
krolning shak-shubhasiz afzalliklarini tasdiqladi. Faqat oltmishinchi 
yilning oxiridan bu texnikaga tub o‘zgarishlar kiritila boshlandi. 
K o‘krakda krol usulida suzish texnikasining keyingi taraqqiyotiga 
avstraliyaliklar eng ko‘p hissa qo‘shdilar. Ular suzishning mutlaqo 
yangi texnikasini yaratdilar - bu qo‘llarda ikki zarbali krol edi. Er­
kin suzish bo‘yicha musobaqalarda barcha masofalarda yangicha 
krolni qo‘llash natijasida avstraliyaliklar deyarli barcha jahon sov- 
rinlarining sohibiga aylandilar (erkaklar ham, ayollar ham). Ular ya- 
ratgan texnikaning amerikaliklarnikidan jiddiy ustun tomonlari mav- 
jud edi: qo‘l panjasi suv yuzasiga tegishi bilan darhol “eshish”ning 
kuch ishlatiladigan qismi boshlanardi (“veysmyullercha bosib 
kelish” to‘la bartaraf etildi), “eshish” harakati yarim egilgan qo‘l bi­
lan qiya yo‘nalishda nihoyatda faollik bilan bajarilardi. Avstraliyalik 
suzuvchilar quvvatni oqilona ravishda tejash maqsadida oyoq laming 
kuchli va tezkor harakatlaridan voz kechdilar. Ular qo‘l mushak- 
larini mustahkamlash uchun quruqlik va suvda maxsus kuch 
mashqlarini joriy qildilar. Bu Veysmyuller izdoshlariga nisbatan 
yangicha krol usulida suzuvchilaming “eshish” harakatlarini ancha 
tez va samarali bajara olishlariga imkon berdi.
Sprintercha krol texnikasi Vladimir Bure va uning murabbiyi 
Valeriy Vladimirovich Bure tomonidan butunlay o ‘ziga xos tarzda 
takomillashtirildi. 0 ‘zgarishlar quyidagilardan iborat: tana suv 
yuzasida baland tutiladi va qo‘llar bilan nihoyatda tez “eshish” 
harakatlari bajariladi.
Ko‘krakda krol bilan bir vaqtda chalqancha krol ham rivojlanib 
bordi. Mustaqil tur sifatida chalqancha suzish II Olimpiada o‘yin- 
laridan boshdab (1900 y.) musabaqalar dasturiga kiritildi. 0 ‘tgan 
asming dastlabki o‘n yilligi mobaynida suzuvchi suzishning bu 
usulida to‘ntarilgan brassdan foydalanardilar. 1912-yil o‘yinlarida
47

Garri Xebner (AQSH) birinchi marta qo‘llarini navbatma-navbat 
harakatlantirib, oyoqlari bilan uchayotgandek zarbalar berib, “to‘nta- 
rilgan krol” usulini qo‘llaydi va chalqancha brass usulida suzayotgan 
raqiblaridan ancha o‘zib ketdi. 30-yillarda chalqancha krolning 
zamonaviy texnikasini boshqa amerikalik - 1936-yil olimpiada 
chempioni Adolf Kifer namoyish etdi. Bu suzuvchi birinchi bo‘lib 
salto bilan burilib, Berlin o ‘yinlarida mqiblari oldida katta ustunlikka 
ega boMdi. 1936-yilda 100 
m
masofaga chalqancha suzish bo‘yicha 
Kifer o‘matgan rekord jahon miqyosidagi g‘alabalar jadvalida 12 yil 
yangilanmay turdi. Bu usulda qo‘l va oyoqlar bilan “eshish” 
harakatlari texnikasiga chalqancha suzish bo‘yicha ko‘p karra jahon 
rekordchilari amerikalik Adolf Kifer (1935-1944-y.y.) va GDR 
suzuvchisi Roland Mattes (1967-1975-y.y.) tub o‘zgarishlar kiritdilar.
1948-yilda chalqancha krol texnikasi bir ozgina o ‘zgardi - suzuvchilar 
bu usulda qo‘lni tursak bo‘g‘imida bukib harakatlantiradigan bo‘ldilar.
XX 
asr boshlarida sportcha suzishning to‘rtta usuli - brass, 
batterflyay, ko‘krakda krol (erkin usul poygalarida qoMlaniladi) va 
chalqancha krol (chalqancha usul poygalarida qoilaniladi) paydo 
bo‘lib, ommaviy ravishda rivojlana boshladi. Suzishning bu to‘rt 
usulini birlashtirish natijasida beshinchi tur - majmuali suzish yuzaga 
keldi, bunda bir suzuvchi galma-gal to‘xtovsiz bir poygada masofani 
(200 yoki 400 

Download 7,58 Mb.