2. Tegirmon
Gavda holati: siz hovuz chetida oyoq panjalarini to‘liq bosib
turasiz, tizzalar bir oz bukilgan, gavda esa, oldinga egilgan bo‘ladi.
Qo‘llar oldinga o‘tkazilgan.
Harakat: siz qo'llar bilan orqa va yuqoriga yo‘nalgan aylanma
harakatlar qilasiz, so‘ngra suvga qanday tushishingizga qarab,
shunday burchakda oldinga qo‘llar bilan aylanma harakat qilasiz.
Oyoq harakatlari qo‘l siltanishlar bilan moslashgan bo‘lishi kerak,
qo'llar pastga tushirilganda, tizzalar bukiladi, so‘ngra esa, qo‘llar
oldinga tashlanganda oyoqlar hovuz chetidan itariladi (45-rasm).
45-rasm.
IV BOB. AMALIY SUZISH
Amaliy suzish muayyan amaliy vazifalami bajarishda: suv
to‘sig‘i orqali suzib o'tish, suv havzasi tubidan u yoki bu
predmetni
olib chiqish, cho'kayotgan kishini qutqarish va h.k. da qo‘llaniladi.
Uning asosida sportcha suzish usullarining amaliy suzish shartlari
va vazifalariga muvofiq ravishda o‘zgartirilgan texnikasi yotadi.
Amaliy suzishning turlari ko‘p, lekin har qanday amaliy vazi-
fani hal etishga tayyor turish uchun suzish texnikasini, sportcha su
zishning asosiy yo'llarini yaxshilab egallash, cho‘kayotgan va hol-
dan toygan suzuvchilarga yordam berish usullarini bilib olish, suvga
sho‘ng‘ish texnikasini, suvli to'siqni suzib o‘tishning ayrim tipik
usullarini o‘zlashtirib olish, turli sharoitlarda sportcha suzish usulla-
ridan qanday foydalanish to‘g‘risida tasawurga ega bo‘lish kerak.
Amaliy suzish usullarini quyidagi asosiy guruhlarga bo‘lish mum
kin: suvga sho‘ng‘ish, suvli to‘siqni suzib o‘tish, cho‘kayotganlami
qutqarish, suv ostida suzish. Amaliy suzish usullari
sportcha suzish
usullaridan shunisi bilan farqlanadiki, ular qator qo‘shimcha opera-
tsiyalami bajarish imkoniyatini ta’minlab berishi kerak, jumladan,
suvda shikastlangan yoki charchagan suzuvchini quruqlikka yetka-
zib borish, predmetlami shatakka olish, shikastlangan kishi yoki
turli predmetlami suv ostiga tushirish
va suv ostidan chiqarib olish,
har xil ob-havo sharoitlarida suvli to‘siqlami oshib o‘tish va h.k.
Yonbosh bilan suzish texnikasi to‘g‘risida. Rossiyada o‘tkazil-
gan suzish bo‘yicha musobaqalar to‘g‘risidagi dastlabki ma’lumot-
lar XIX asming 30-yiIlariga tegishli. Suzuvchilaming birinchi xal-
qaro musobaqalari esa shundan 50 yillar o‘tgach muntazam ravishda
tashkil etiladigan bo‘ldi. Bellashuv ishtirokchilari, odatda, o‘sha
paytda ma’lum suzish usullari - ko‘krakda yoxud yonbosh bilan
qo‘lni suvdan chiqarmay amalga oshiriladigan brassni qo‘llaganlar.
Vaqt o‘tib, bu usullar texnikasi takomillasha bordi. XIX asr-
ning ikkinchi yarmida suzishning “over-arm”
deb nomlangan usuli
paydo bo‘Idi, u yonbosh bilan suzishning zamonaviy usulini
eslatardi: suvda “yonboshlagan” sportchi pastdagi qo'li bilan suv
139
ostid a eshkak h arakatlarini bajarar, yuqoridagi q o ‘lini har safar suv
ustidan o lib o ‘tar, orasi ochilg an oyoqlari bilan b ir vaqtning o ‘zida
q ay chisim on harakatlam i am alg a oshirardi.
S uzish shakllanishining dastlabki davrlarida yonbosh bilan su
zish usuli ilk m usobaqalarda q o ‘llangan en g om m abop usullardan hi-
soblangan. Sobiq sovet ittifoqida bu m ustaqil usul hisoblanib, m am -
lakat birinchiliklarining ham da 1914-yildan 1952-yilgacha
boshqa
yirik m usobaqalam ing dasturiga kiritilgan. Bu davrda erkaklar orasida
300
m,
ayollar orasida 100 va 200
m
m asofalarda rekordlar ro ‘yxatga
olingan. Biroq sportcha suzishning taraqqiyoti jarayonida yonbosh
bilan suzish m utaxassislar orasida keyinchalik tan olinm ay q o ‘ydi.
H ozirgi vaqtda yonbosh bilan suzish o ‘z aham iyatini y o ‘qotdi va
suzish b o ‘yicha m usobaqalar dasturiga m ustaqil usul sifatida kiritil-
m ayapti. Suzishning bu turida rekordlar ro ‘yxatga olinm ayapti. A m m o
m azkur usulning am aliy aham iyati ancha yuqori bo ‘lib, u suvli
to ‘siqlam i kiyim da, bir q o ‘lda narsalar yoki qurolni (suv ustida) tutgan
holda ostidagi ikkinchi q o ‘l ishlaydi. Y onbosh bilan suzishni k o ‘pin-
cha shikastlanganlam i quruqlikka olib chiqish yoki sho‘n g ‘ishda
qoMlaydilar. Y onbosh bilan o ‘z ic h a - yuqoridagi q o ‘lni havo orqali
o 'tk az m ay suzadiganlarga bu usulni o ‘rgatish ju d a qulay va oson.
K ishi o ‘ziga xos
xususiyatlaridan kelib chiqib, chap yoki o ‘ng
yonboshida suzishi m um kin.
Amaliy suzishning asosiy usullari quyidagilar: yonbosh bilan
suzish, ко ‘krakda va chalqancha brass usulida suzish, qo ‘llarni chi-
qarmasdan krol usulida suzish, shuningdek, suzuvchi hal etishi kerak
bo'lgan muayyan vaziyat hamda vazifalardan kelib chiqib, har xil
suzish usullariga xos oyoq-qo
7
harakatlarini uyg unlashtirib suzish.
4.1. Yonboshda suzish usuli
Y onboshda suzish vaqtidagi h arak atlar
texnikasini bayon etish
o son b o ‘lishi uchun bir q o ‘lni “p astk i” d eb (u har doim suv ostida),
boshqasini esa “yuqorigi” deb atash qabul qilingan. Q o ‘llarga m u-
vofiq ravishda suzuvchining oyoqlari ham “p astki” va “yuqorigi”
deb belgiianadi.
Tana holati:
suzuvchi suvda uning sathiga 15° burchak ostida
yonbosh bilan yotadi. H arakatlam i boshlash uchun dastlabki holatda
140
oyoqlar rostlangan, “yuqorigi” q o ‘l son yaqinida, “p a stk i” q o ‘l esa
suv yuzasi b o ‘ylab oldinga uzatilgan. B unda yelka ham da yuzning
bir qism i suv ostida b o la d i. “ Yuqorigi” q o in in g eshkaksim on
harakati boshlanganda, suzuvchining yelkasi kattaroq kuch q o ‘Ilash
uchun bir oz pastga buriladi.
1-rasm.
Oyoqlar
