Yulduzchalarning tuzilishi. Konstruktiv tuzilishiga ko`ra, ular tishli g`ildiraklarga o`xshash bo`ladi. Yulduzchaning bo`luvchi aylanasi zanjir sharnirlari markazidan o`tadi. Bu aylananing diametri quyidagicha aniqlanadi
(5.5-shakl).
𝑑 = 𝑡⁄𝑠𝑖𝑛(𝜋⁄𝑧)
(5.9)
Bu formula tishli zanjirlar yulduzchalariga ham taalluqli. Tishli zanjirlar tuzilishi shundayki, yulduzchaning bo`luvchi aylanasi diametri uning tashqi diametridan katta bo`ladi. Yulduzcha tishlarining
o`lchami va profili zanjir turi va o`lchamiga bog`liq. Standart zanjirlar uchun yulduzcha tishlarining hamma o`lchamlari standartlashtiril-gan. Tishli zanjirlar yulduzchalari tishlarining ishchi yon tomonlari to`g`ri
chiziqli bo`ladi.
5.5-шакл
Rolikli va vtulkali zanjirlar, yulduzchaning botiq, to`g`ri chiziqli va qavariq yuzali tishlari bilan ilashadi (5.6-shakl). Tishning pastki qismi botiq, tish uchida esa dumaloqlangan qavariq, o`rta qismida esa, ozgina to`g`ri chiziqli o`tish uchastkasi bo`ladi. Hozirgi kunda botiq profil (5.6-shakl, v) asosiy deb qabul qilingan.
5.6-shakl
Rolikli zanjir yulduzchalari tashqi aylanasining diametri ifodasi
180°
𝑑 𝑎 = 𝑡 (𝑐𝑡𝑔 𝑧 + 0,7) − 0,3𝑑1 (5.10)
bu yerda 𝑑1 – zanjir roliklarining diametri.
5.4-§. Zanjirli uzatmadagi kuchlar
Zanjirli uzatmaga kuch ta’sir etishi sxemasi, tasmali uzatmaga kuch ta’sir etish sxemasiga o`xshash bo`ladi. Bu uzatmada ham quyidagilarni ko`rsatish mumkin:
𝐹 1, va 𝐹2 zanjir etaklovchi va etaklanuvchi tarmoqlarining tarangligi; 𝐹𝑡 - aylana
kuch; 𝐹0 - dastlabki taranglik kuchi; 𝐹𝑣 - markazdan qochma kuchdan taranglik.
𝐹1 − 𝐹2 = 𝐹𝑡, (5.11)
𝐹𝑣 = 𝑞𝑣2, (5.12)
bu yerda q - zanjir uzunlik birligining massasi; v - aylana tezlik.
Zanjirli uzatmada 𝐹0 qiymatni xuddi zanjir erkin tarmog`idagi og`irlik kuchidan taranglik kabi aniqlanadi
𝐹0 = 𝐾𝑓𝑎𝑞𝑔, (5.13)
bu yerda a - zanjir erkin tarmog`i uzunligi, taxminan o`qlararo masofaga teng; 𝑔 - og`irlik kuchining tezlanishi; 𝐾𝑓 -yuritma joylashishi va zanjir osilishidagi salqillik f ga bog`liq, osilish koeffisienti; 𝑞 – bir metr zanjir og`irligi.
Etaklanuvchi tarmoq tarangligi 𝐹2, 𝐹0 va 𝐹𝑣 tarangliklarning kattasiga teng bo`ladi.
Amaliy hisoblarda zanjirli uzatma uchun 𝐹1 ≈ 𝐹𝑡 , 𝐹2 ≈ 0 deb olish mumkin.
Zanjir salqiligining tavsiya etilgan qiymatlari uchun 𝑓 ≈ 0,01 … 0,02 da taxminan quyidagilar tavsiya etiladi; zanjirli yuritma gorizontal joylashishida
𝐾𝑓
= 6; gorizontga nisbatan
40
burchak ostida joylashganda 𝐾𝑓
= 3; zanjirli
yuritma vertikal joylashishida 𝐾𝑓 = 1. 𝐾𝑓 ning qiymati, f ortishi bilan kamayadi. Zanjirli uzatma ilashish tamoyili bo`yicha harakat uzatgani uchun, tasmali uzatmadagidek 𝐹0 ning qiymati hal qiluvchi ahamiyatga ega emas. Odatda 𝐹0, 𝐹𝑡 nig bir necha foizini tashkil etadi. Amaliyotda ko`p tarqalgan sekinyurar va
o`rtacha tezlikda ishlaydigan uzatmalar uchun 𝑣 ≤ 10 𝑚⁄𝑠
kichik qiymatga ega bo`ladi.
da 𝐹𝑣 taranglik ham
Yuqorida aniqlangan 𝐹𝑡 , 𝐹𝑣, 𝐹0- kuchlar va Q asosida quyida keltirilgan formula yordamida zanjirli uzatmaning hisobiy mustahkamlik zahirasi koeffisienti hisoblanadi
𝐹
S =
𝑡 ∙ 𝐾d
Q
+ 𝐹𝑣
+ 𝐹𝑓
, 5.14)
bu yerda 𝐾d –dinamik koeffisient.
Hisoblab topilgan S ning qiymati normativ mustakamlik zahirasi koeffisienti
qiymati bilan solishtirib, S>[S] sharti bajarilishi tekshiriladi. Mustakamlik zahirasi koeffisientining normativi [S] ning qiymatlari quyidagi 5.3-jadvalda keltirilgan.
5.3-jadval
𝑛1
𝑚𝑖𝑛−1
|
Zanjir qadami, mm
|
12,7
|
15,875
|
19,05
|
25,4
|
31,75
|
38,1
|
44,45
|
50,8
|
50
|
7,1
|
7,2
|
7,2
|
7,3
|
7,4
|
7,5
|
7,6
|
7,6
|
100
|
7,3
|
7,4
|
7,5
|
7,6
|
7,8
|
8,0
|
8,1
|
8,3
|
300
|
7,9
|
8,2
|
8,4
|
8,9
|
9,4
|
9,8
|
10,3
|
10,8
|
500
|
8,5
|
8,9
|
9,4
|
10,2
|
11,0
|
11,8
|
12,5
|
-
|
750
|
9,3
|
10,0
|
10,7
|
12,0
|
13,0
|
14,0
|
-
|
-
|
1000
|
10,0
|
10,8
|
11,7
|
13,3
|
15,0
|
-
|
-
|
-
|
1250
|
10,6
|
11,6
|
12,7
|
14,5
|
-
|
-
|
-
|
-
|
5.5-§. Zanjirli uzatmaning kinematika va dinamikasi.
5.7-shaklda zanjir sharnirlari va etaklovchi yulduzcha tezliklari ko`rsatilgan.
Ko`rsatilgan lahzada A sharnir ilashmada bo`ladi, B sharnir esa S tish bilan
ilashishga yaqinlashadi. A sharnir tezligi, yulduzchaning sharnir markaziga mos keluvchi nuqtasining aylana tezligiga teng bo`ladi. Bu tezlikni quyidagi 𝑣2 – zanjir tarmog`i bo`ylab yo`nalgan va 𝑣1– zanjirga perpendikulyar bo`lgan tashkil etuvchilarga ajratish mumkin.
radi:
5.7-шакл
Etaklovchi sharnir holatiga bog`liq ravishda tezlikni tashkil etuvchilar quyidagicha o`zga-
𝑣2 = 𝑣𝑐𝑜𝑠𝜃, 𝑣1 = 𝑣𝑠𝑖𝑛𝜃. (5.15)
Bu yerda θ burchak qiymatlari − 𝜑⁄2 ≤ 𝜃 ≤ + 𝜑⁄2 oraliqlarda o`zgaradi.
(− 𝜑⁄2) burchak A sharnirning ilashmaga kirgan lahzasiga, (+ 𝜑⁄2) burchak esa
B sharnir ilashmaga kirgan vaqtga to`g`ri keladi, shunda 𝜑 = 2𝜋⁄𝑧.
5.8- shaklda 𝑣1 va 𝑣2 tezliklarining o`zgarish grafigi ko`rsatilgan. Bu tezliklar
t vaqtning 𝜑⁄𝜔 davriga teng bo`lgan davriy funksiyalari hisoblanadi. Grafikda
𝑡 = 0 bo`lganda 𝜃 = − 𝜑⁄2, 𝑡 = 𝜑(2𝜔)𝑑𝑎 𝜃 = 0 va 𝑡 = 𝜑⁄𝜔
bo`lganda 𝜃 = 𝜑⁄2 bo`ladi.
Etaklanuvchi yulduzchaning harakati 𝑣2 tezlik bilan aniqlanadi. Bu tezlikni davriy o`zgarishi, uzatish nisbatining o`zgaruvchanligi va qo`shimcha dinamik yuklanishlar bilan kuzatiladi. 𝑣1 tezlik bilan zanjir tarmoqlarining
5.8-шакл
ko`ndalang tebranishlari va zanjir sharnirlarining yulduzcha tishlariga urilishi bilan bog`liq bo`ladi. Tebranishlar va zarbalar o`z navbatida qo`shimcha dinamik yuklanishlarni hosil qiladi.
(5.15) formuladan quyidagicha xulosa qilish mumkin. Uzatmaning salbiy kinematik va dinamik hususiyatlari yulduzcha tishlari soni 𝑧 qancha kam bo`lsa shuncha ko`p seziladi.
Tadqiqotlarning ko`rsatishicha, rezonans tebranishlari bo`lmasa, 𝑣1 va 𝑣2 tezliklarning pulsatsichlanuvchi salbiy ta’siri zanjir elastikligi va osilishi hisobiga ancha kamayadi. Parametrlarning (z, 𝑡, a va boshqa.) tavsiya etilgan qiymatlari uchun uzatish nisbatining o`zgaruvchanligi 1…2% ni, dinamik yuklanishlar esa
aylana kuch 𝐹𝑡 ning bir necha foizini tashkil etadi. Zanjirli uzatmalar ishlash sharoitlarining aksar holati uchun rezonans tebranishlari kuzatilmaydi.
Kritik aylanishlar chastotasini quyidagi formula bo`yicha baholash mumkin
𝑛1𝑘
= 30√ 𝐹1
𝑞⁄(𝑧1𝑎)
, (5.16)
bu yerda a – o`qlararo masofa, m; 𝐹1 – etaklovchi tarmoq tarangligi, N; q – 1
m uzunlikdagi zanjir massasi, kg/m; 𝑛1𝑘– min1 da aniqlanadi.
1
𝑧
Sharnirning tishga urilishi va zanjir qadamini cheklanishi. V sharniri S tish bilan ilashishga kirish vaqtida ularning tezliklarini vertikal tashkil etuvchilari 𝑣1 va 𝑣´ bir biriga qarama – qarshi yo`naladi, sharnirni tish bilan tutashuvi zarb bilan kechadi. Zarb ta’sirini kinetik energiya yo`qolishi bilan ifodalash mumkin. 𝐸𝑘 = 0,5𝑚𝑣2.
Bu yerda 𝑚 = 𝑞𝑡-zanjirning zarbda qatnashayotgan massasi (taxminan bitta zveno
massasiga teng olinadi); 𝑡 − zanjir qadami; 𝑣𝑧 −zarb tezligi. Almashtirishlar natijasida
zanjirli uzatma uchun
1
𝐸𝑘 = 0,5𝑞𝑛2𝑡3𝑠𝑖𝑛2(360°⁄𝑧1 + 𝛾) ≤ [𝐸𝑘] (5.17) Ketma – ket zarblar uzatmada shovqin keltirib chiqaradi va zanjir sharnirlari hamda yulduzcha tishlari emirilishining sabablaridan biri hisoblanadi. Ba’zi hollarda zarblar roliklarni ajralib ketishiga olib keladi. Zarblarning havfli ta’sirini kamaytirish uchun uzatmaning tezyurarligiga qarab zanjir qadamini tanlash
bo`yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan
|
