Iii-modul. Ilashish asosida

5.9-шакл
tishlar soni z₁, sharnirdagi yuklanish yoki bosim, moylash

sharoiti, sharnir detallari materialining yeyilishga bardoshliligi, ruxsat etilgan

1. 
   Tezyurar uzatmalar uchun 𝑣 > 25 𝑚^⁄𝑠
   

taklif etiladi.
bo`lganda 𝑧₁ > 35 qabul qilish

2. 
   Sekinyurar uzatmalar uchun z₁ ning qiymatini jadvaldagidan kichik olish mumkin, lekin 𝑧_𝑚𝑖𝑛= 7 dan kam emas.
   
3. 
   Zanjir yeyilishi natijasida ilashish yo`qolishi sharti bo`yicha, katta yulduzcha
   

tishlarining maksimal 𝑧_{2𝑚𝑎𝑥} sonini 100…120 dan kam olish tavsiya etiladi.
Muahandislik amaliyotida yulduzcha tishlar sonini quyidagi munosabat bo`yicha hisoblanadi
𝑧<sub>1</sub> = 31 − 2𝑖,
𝑧<sub>2</sub> = 𝑖𝑧<sub>1.</sub>
Zanjir sharnirlaridagi ruxsat etilgan bosim. Ruxsat etilgan bosim qiymatini maxsus sinovlar va foydalanish natijalari bo`yicha tuzilgan jadvallardan tanlash tavsiya etiladi. Ruxsat etilgan bosim ^[𝑝^]ning jadvaldagi qiymatlari, o`rta sharoitlarida ishlatiladigan, yuklanish doimiy va tekis taqsimlangan, zanjirli uzatma gorizontal joylashgan, taranglash me’yor darajasida ushlab turiladigan, moylash va ifloslanishdan himoya qilish qoniqarli tashkil etilgan, z, a, 𝑡, i, hamda zanjir sifati tavsiya etilgan me’yorlarda bo`lgan, umrboqiyligi 3000...5000 soatdan kam bo`lmagan hollardagi, tipovoy uzatmalar uchun tegishli hisoblanadi. Bu qiymatlar 5.4-jadvala keltirilgan.

O`z navbatida
^[𝑝^] = ^[𝑝^]⁄𝐾_𝑒


^𝐾𝑒 ^{= 𝐾}𝑑^𝐾𝑎^𝐾𝑔^𝐾𝑠𝑜𝑧^𝐾𝑚𝑜𝑦^𝐾𝑠ℎ𝑎𝑟^.

Bu yerda: K_d – dinamik yuklanish koeffisienti; 𝐾_𝑎 – o`qlararo masofa yoki zanjir uzunligi koeffisienti; 𝐾_𝑔 – uzatmaning gorizontga nisbatan qiyalik burchagi; K_soz – zanjir tarangligini sozlash usuli koeffisienti; K_moy – uzatmani moylash va ifloslanishini hisobga oluvchi koeffisienti; K_shar – sharoitini hisobga oluvchi koeffisienti yoki uzatmani sutka davomida ishlash muddatini hisobga oluvchi koeffisient. Koeffisientlarning qiymati tavsiyalarda beriladi.
5.7-§. Zanjirli uzatmani hisoblashga oid namuna


Masalaning qo`yilishi: Etakchi yulduzcha validagi burovchi moment T<sub>3</sub>= 620 N.m, aylanish chastotasi 𝑛<sub>𝑧</sub>= 92,4 min<sup>-1</sup>, uzatish soni 𝑢<sub>𝑧</sub>= 3,08
bo`lgan zanjirli uzatma hisoblansin.
Masalaning echmimi:
Bir qatorli rolikli zanjir tanlaymiz.
Tishlar soni: etaklovchi yulduzchada ƶ₅=31-2∙𝑢_𝑧=31-2·3,08 = 24.84

ƶ₆

ƶ
𝑢₃ =
5
77
= = 3,08. Og`ish 25
3,08 − 3,08

• 
  100% = 0% < 3%
  

3,08

Hisobiy yuklanish koeffisienti
^𝐾𝑒 ^{= 𝐾}𝑑^𝐾𝑎^𝐾𝑔^𝐾𝑠𝑜𝑧^𝐾𝑚𝑜𝑦^𝐾𝑠ℎ𝑎𝑟
bu yerda K_d- dinamik koeffisient: sokin yuklanishda K_d=1, zarbli yuklanishda zarbaning takroriyligiga bog`liq ravishda K<sub>d</sub>=1,25÷2,5 gacha qabul qilinadi; 𝐾<sub>𝑎</sub>- o`qlararo masofani hisobga oluvchi koeffisient: ɑ=(30÷50)t bo`lganda 𝐾<sub>𝑎</sub>=1, ɑ=50t dan oshganida xar bir 20t da 0,1 ga kamayadi; ɑ≤25t bo`lganida 𝐾_𝑎=1,25 qabul qilinadi; 𝐾_𝑔- uzatmaning qiyalik burchagini hisobga oluvchi koeffisient: agar u 60⁰ gacha bo`lsa 𝐾<sub>𝑔</sub> =1; 60<sup>0</sup> dan katta bo`lganda 𝐾_𝑔 = 1,25, zanjirning tarangligi avtomatik rostlanadigan bo`lsa, qiyalik burchagidan qat’iy nazar 𝐾<sub>𝑔</sub> =1 bo`ladi;
𝐾_𝑠𝑜𝑧 − taranglanish uslubini hisobga oluvchi koeffisient: avtomatik rostlanishda
𝐾_𝑠𝑜𝑧 =1, davriy rostlanishda 𝐾_𝑠𝑜𝑧 =1,25; 𝐾_𝑚𝑜𝑦-zanjirning moylanish usulini hisobga oluvchi koeffisient: karterli moylanishda 𝐾_𝑚𝑜𝑦=0,8; uzluksiz moylanishda 𝐾_𝑚𝑜𝑦=1; davriy moylanishda 𝐾_𝑚𝑜𝑦=1,3÷1,5; 𝐾_{𝑠ℎ𝑎𝑟}-uzatmaning ishlash davomiyligini hisobga oluvchi koeffisient: bir smena uchun 𝐾_{𝑠ℎ𝑎𝑟}=1; ikki smena uchun 𝐾_{𝑠ℎ𝑎𝑟} =1,25; uch smena uchun 𝐾_{𝑠ℎ𝑎𝑟}=1,5.
Shunday qilib K_e =1∙ 1 ∙ 1 ∙ 1,25 ∙ 1,3 ∙ 1 =1,625
Zanjir qadami t ni aniqlash uchun zanjir sharnirlaridagi ruxsat etilgan bosim ^[𝑝^] ni taxminiy qiymatini bilishimiz kerak. 5.4-jadvaldan etaklovchi yulduzchaning aylanish chastotasi 𝑛₃ =92,4 min^-1 va qadam t asosida ruxsat etilgan bosimni aniqlaymiz. n=100 min^-1 , t= 25,4 mm bo`lganida, o`rtacha ruxsat etilgan bosim ^[𝑝^] = 29 MPa ekanligi aniqlanadi. Zanjir qatorini m=1 olamiz, shunda bir qatorli zanjir qadami

³ 𝑇₃ ∙ 𝐾_𝑒 ³ 620 ∙ 1,625 · 10³

[ ]
𝑡 ≥ 2.8 √
ƶ₅ 𝑟 ∙ 𝑚
= 2.8 ^√
25 ∙ 29 ∙ 1
= 31,2 𝑚𝑚.

Hisoblab topilgan qadam t= 31,2 mm asosida, 5.1-jadvaldan zanjir tanlaymiz.
t= 31,75 mm, buzuvchi yuklama Q= 88,5 kN, massa q= 3,8 ^𝑘𝑔, A_oп= 262 mm².
𝑚
Zanjir tezligi
_{ =} ƶ₅ ∙ 𝑡 ∙ 𝑛_{3 =} 25 ∙ 31,75 ∙ 92,4 _{= 1,22 𝑚⁄𝑠.}
60 ∙ 10³ 60 ∙ 10Etaklovchi yulduzcha validagi burchakli tezlik
_{𝜔 =} 𝜋 ∙ 𝑛_{3 =} 3,14 ∙ 92,4 _{= 9,7 𝑟⁄𝑠.}

Aylana kuch
3
F_t𝑧 =

30


T₃ ∙ ω_3
 =
30


620 ∙ 9,7
= 4929,5 N.
1,22

Sharnirdagi bosimni tekshiramiz

𝑃 =
𝐹_𝑡𝑧 ∙ 𝐾_𝑒 ^Aop
4929,5 ∙ 1,625
= ₂₆₂ = 30,6 MPa.

5.4-jadval, 1-eslatmasiga binoan ruxsat etilgan bosimga tuzatish kiritamiz
𝑃 = ^[𝑃^] ∙ ^[1 + 0,01⁽ƶ₅ − 17^)] = 29 ∙ ^[1 + 0,01⁽25 − 17^)] = 31,3𝑀𝑃𝑎
𝑃<^[𝑃^] sharti bajarildi.
Zanjir zvenolari sonini aniqlaymiz
_∆2

𝑎
𝐿_𝑡 = 2𝑎_𝑡 + 0.5𝑧_𝛴 + ,
𝑡

bu yerda 𝕚
= ^𝑎𝑠 = 50; ƶ
= ƶ + ƶ
= 25 + 77 = 102;

𝑡 _𝑡
tuzatma,
𝛴 5


ƶ₆ − ƶ₅
∆=
2 ∙ 3,14
6


77 − 25
=
6,28


= 8,3.

Shunda
𝐿_𝑡 = 2 · 50 + 0,5 ∙ 102 +


8,3^3
2
₅₀ = 152,4.

Juft songacha yaxlitlaymiz 𝐿_𝑡 =152.

d_d5 =
𝑡
180 ⁼
31,75
₁₈₀ = 253,3 𝑚𝑚.

𝑠𝑖𝑛 _ƶ5 𝑠𝑖𝑛 ₂₅
Etaklanuvchi yulduzchaning bo`luvchi aylanasi diametri

d_d6 =
𝑡
180 ⁼
31,75
₁₈₀ = 778,4 𝑚𝑚.

𝑠𝑖𝑛 _ƶ6 𝑠𝑖𝑛 ₇₇
Yulduzchalarning tashqi aylanasi diametrini aniqlaymiz
𝐷 = 𝑡 (𝑐𝑡𝑔 ¹⁸⁰ + 0,7) − 0,3𝑑 = 𝑡 (𝑐𝑡𝑔 ¹⁸⁰ + 0,7) −5,7,

𝑒5

𝑧₅
1 _𝑧5

bu yerda, 𝑑₁= 19,05 mm-zanjir roligi diametri (5.1 jadvaldan)

^𝐷𝑒5


^𝐷𝑒6
= 31,75 (𝑐𝑡𝑔 ¹⁸⁰ + 0,7) − 5,7 = 31,75⁽7,916 + 0,7⁾ −5,7 = 272,7 mm
25
= 31,75 (𝑐𝑡𝑔 ¹⁸⁰ + 0,7) − 5,7 = 31,75⁽24,54 + 0,7⁾ −5,7= 800,5 mm
77
Zanjirga ta’sir etuvchi kuchlar:
aylana kuch F_t𝑧= 4929,5 N-yuqorida aniqlangan; markazdan qochma kuch F_v = q ∙ ² =3,8·1,22²=5,7 N,

bu yerda 𝑞 = 3,8 ^𝑘𝑔⁄_𝑚 (5.1 jadvaldan)  = 1,22 ^m⁄_s-yuqorida aniqlangan.
zanjirning salqiligidan xosil bo`luvchi kuch F_f =9,81K_f ∙ q ∙ 𝕚_z
bu yerda K_f- zanjirning joylanishini hisobga oluvchi koeffisient: zanjir gorizontal joylashganda - K_f=6; 45⁰ burchak ostida joylashganda - K_f =1,5;
vertikal joylashganda -K_f =1.
F_f =9,81·1,5·3,8·1,5753=88 N.

Q
S = =
F_𝑡𝑧 ∙ K_d + F_v + F_f
88,5 ∙ 10

4929,5 ∙ 1 + 5,7 + 88


= 17,6.

Olingan natijani jadvaldan olingan meyoriy zaxira koeffisienti bilan solishtiramiz, n= 92,4 min^3
-1≈100 min^-1, t= 31,75 mm bo`lganda, <sup>[</sup>S<sup>]</sup> = 7,8. Olingan natija S = 17,6 me’yoriy zaxira koeffisienti <sup>[</sup>S<sup>]</sup> = 7,8 dan katta qiymatga ega, shunga ko`ra S >^[S^] sharti bajarildi.
Etaklovchi yulduzcha o`lchamlari:
stupitsa diametri d<sub>st</sub>=1,6d<sub>𝑣3</sub> =1,6·55=88 mm
bu yerda d<sub>𝑣3</sub> = 55 mm – etaklovchi yulduzcha vali qulochining diametri; stupitsa uzunligi 𝑙<sub>st</sub>=(1,2÷1,6)d<sub>𝑣3</sub> =(1,2÷1,6)55=66÷88 mm
𝑙<sub>st</sub>= 70 mm qabul qilamiz.
yulduzcha diskining qalinligi C<sub>yu</sub> = 0,93 B<sub>BH</sub> = 0,93·19,05 =17,7 mm
bu yerda B<sub>BH</sub> =19,05 mm-zanjir ichki zvenosi plastinkalari orasidagi masofa (5.1 jadvaldan).
Etaklanuvchi yulduzcha o`lchamlari:
stupitsa diametri d_st=1,6d_𝑣4 = 1,6·72=115,2 mm
bu yerda d_𝑣4 = 72 mm – etaklanuvchi yulduzcha vali qulochining diametri; stupitsa uzunligi 𝑙_st=(1,2÷1,6)d_𝑣4 =(1,2÷1,6)72= 86,4÷ 115,2 mm
𝑙_st= 90 mm qabul qilamiz. C_yu= 17.7 mm