|
Iii-modul. Ilashish asosida
|
| bet | 27/35 | | Sana | 19.11.2023 | | Hajmi | 6,43 Mb. | | #101202 |
Bog'liq Извлеченные страницы из TEXNIK MEXANIKA OQUV QOLLANMARo`para variator. (6.3-shakl). Uzatish nisbatining maksimal va minimal qiymatlari
𝑖𝑚𝑎𝑥 = 𝑛1⁄𝑛2𝑚𝑖𝑛 ≈ 𝑑2𝑚𝑎𝑥⁄𝑑1,
𝑖𝑚𝑖𝑛 = 𝑛1⁄𝑛2𝑚𝑎𝑥 ≈ 𝑑2𝑚𝑖𝑛⁄𝑑1,
Boshqarish diapazoni (oralig`i)
} (6.7)
𝐷 = 𝑛2𝑚𝑎𝑥⁄𝑛2𝑚𝑖𝑛 = 𝑖𝑚𝑎𝑥⁄𝑖𝑚𝑖𝑛 = 𝑑2𝑚𝑎𝑥⁄𝑑2 min (6.8)
Boshqarish diapazoni variatorlarning asosiy xarakteristikasidan biri hisoblanadi.
Nazariy jihatdan ro`pora variator uchun 𝑑2𝑚𝑖𝑛→0 da, D→∞ olish mumkin. Amalda esa boshqarish diapazonini D ≤ 3 oralig`idagi qiymat bilan chegaralanadi. Buning sababi 𝑑2 ning kichik qiymatlarida sirpanish va yeyilish ko`payadi, foydali ish koeffisienti esa pasayadi.
Foydali ish koeffisienti va yeyilishga chidamlilik jihatdan ro`para variator boshqa konstruksiyalarga nisbatan zaif sanaladi. Ammo uning tuzilishi soddaligi va harakat yo`nalishini o`zgartirish imkoniyati ro`para variatorlarni asboblarning kam quvvatli uzatmalarida va shunga o`xshash boshqa qurilmalarda etarli darajada keng qo`llanishiga imkoniyat yaratadi. Boshqarish diapazonini oshirish uchun oraliq rolikli ikki diskli ro`para variator qo`llaniladi. Bu variatorlarda D = 8…10 oralig`ida bo`ladi.
Suriladigan konusli variator (6.4-shakl). Bu variatorlarda uzatuvchi element sifatida ponasimon tasma yoki maxsus zanjir
qo`llaniladi. Etakchi va etaklanuvchi konus juftliklarini, bir-biriga nisbatan bir vaqtning o`zida, bir xil kattalikka kerish va siqish, maxsus vintli boshqarish mexanizmi yordamida amalga oshiriladi. Bunda tasma o`z uzunligini o`zgartirmay ishchi diametrini o`zgartiradi.
Kinematik munosabatlari
𝑖𝑚𝑎𝑥 ≈ 𝑑2𝑚𝑎𝑥⁄𝑑1𝑚𝑖𝑛
𝑖𝑚𝑖𝑛 ≈ 𝑑2𝑚𝑖𝑛⁄𝑑1𝑚𝑎𝑥
𝐷 = 𝑑1𝑚𝑎𝑥𝑑2𝑚𝑎𝑥⁄(𝑑1𝑚𝑖𝑛𝑑2𝑚𝑖𝑛)
} (6.9)
Variatorning hisobi, tasmali uzatma nazaryasi yoki maxsus jadval yordamida amalga oshiriladi.
6.4-шакл
Tasmaning maksimal hisobiy yuklamasi 𝑖𝑚𝑎𝑥 ga to`g`ri keluvchi holat bo`yicha hisoblanadi.
Konstruksiya imkoniyati bo`yicha boshqarish diapazoni tasma eniga bog`liq. Boshqarish diapozoni 𝐷 ni standart (ГОСТ 1284.1-89) tasmalarda 1,5 gacha, maxsus keng tasmalarda esa, 5 gacha olish imkoniyati mavud. Ponasimon tasmali variatorlarning tuzilishi oddiy va etarlicha ishonchli ishlaydi.
Diskli variatorlar (6.5-shakl). Bu variatorlarda moment etakchi va
etaklanuvchi disklar to`plami orasidagi ishqalanish hisobiga uzatiladi. Uzatish nisbatini o`zgartirish etakchi valni etaklanuvchi valga nisbatan ko`rsatilgan yo`nalishlarda surish hisobiga amalga oshiriladi. Bunda o`qlararo masofa a va ishchi diametr
𝑖 ≈ 𝑑2⁄𝑑1 = 𝑣𝑎𝑟
Diskli variator konstruksiyasida friksion elementlar tutashish nuqtalarini ko`paytirish g`oyasi yotadi. Bu esa tutashish nuqtalarida kontakt bosim kamayishiga olib kelib, shu bilan birga yeyilishni kamaytiradi. Bunda 𝐹𝑛 siquvchi kuch qiymati ham ancha kamayadi. Disklarning konussimonligini hisobga olmasak:
𝐹𝑛 = 𝐾𝐹𝑡⁄(𝑚𝑐𝑓) = 𝐾𝑇12⁄(𝑚𝑐𝑓𝑑1) (6.10) bu yerda 𝑚-tutash (kontakt) nuqtalari soni, ular etakchi disklar sonining ikkilangan qiymatiga teng (𝑚 = 18…42 va ko`p bo`ladi); 𝑐 etakchi vallar soni.
Siqib turish prujina yoki sharikli siquvchi moslama yordamida amalga oshiriladi. Disklar po`lat materialdan tayyorlanib, qattiqligi 50...60 HRC gacha toblanadi. Variator moyli sharoitda ishlaydi. To`kin moy emirilishni sezilarli kamaytiradi va ishqalanishga ta’sir etuvchi tasdifiy omillar ta’siriga bog`liq bo`lmagan holda, variator ishi barqarorligini taminlaydi.
6.2. Friksion uzatma sifatini belgilovchi omillar
Sirpanish. Sirpanish-yeyilish, foydali ishni koffitsientining kamayishi va uzatish nisbatini o`zgaruvchan bo`lishiga sababchi bo`ladi. Sirpanish uch turga bo`linadi: to`la sirpanish, elastik sirpanish, geometrik sirpanish.
𝐹𝑡< 𝐹 shart bajarilmasa o`ta yuklanish hollarida to`la sirpanish yuz beradi. Bu holatda etaklanuvchi katok to`xtaydi, etakchi katok esa unda sirpana boshlaydi, natijada mahalliy yeyilish yoki qirilishni keltirib chiqaradi. Katoklarning geometrik shakli va yuzalari sifati buzilishi uzatmani yaroqsiz holga keltiradi. SHuning uchun loyihalash jarayonida, ilashish koffitsienti 𝐾 ning qiymati etarli
bo`lishini taminlash va friksion uzatmadan o`ta yuklanishdan saqlovchi vosita sfatida foydalanishga yo`l qo`ymaslik zarur. O`zi tortiluvchi siqish qurilmalarining qo`llanilishi sirpanishni yo`qotadi.
Elastik sirpanish kontakt zonasidagi elastik deformatsiyalar bilan bog`liq. Buni silindrik uzatma misolida tushitirish mumkin (6.1-shakl), agar katoklar absolyut qattiq bo`lganida, dastlabki chiziq bo`ylab kontakt yuklama ostida ham o`zgarmas
edi. Bunda aylana tezlik kontakt chizig`i bo`ylab teng bo`lar va sirpanish yuz bermas edi. Elastik jisimlarda dastlabki kontakt chizig`i, yuklama ostida kontakt yuzaga aylanadi. Aylana tezliklar tengligi bu yuzaga tegishli bo`lgan chiziqlardan birining tegishli nuqtalarda saqlanishi kuzatiladi. Qolgan barcha nuqtalarda sirpanish hosil bo`ladi.
Haqiqatdan ham friksion uzatmalardagi elastik deformatsiyaga bog`liq bo`lgan sirpanish murakkab hodisa. Ular maxsus adabiyotlarda ko`rib chiqiladi. Bu deformatsiyadan hosil bo`ladigan sirpanish qiymati 2...3% ni tashkil etadi va u tajriba-sinov yo`li bilan aniqlanadi.
Geometrik sirpanish etakchi va etaklanuvchi katoklar kontakt yuzasidagi tezliklarning teng emasligidan kelib chiqadi (6.6-shakl).
Rolikni ishchi sirtlaridagi aylana tezlik uning butun kengligi bo`ylab o`zgarmas va 𝑣1 ga teng. Disk 2 ning turli nuqtalaridagi tezligi 𝑣2 bu nuqtalardan markazgacha bo`lgan masofaga proporsional ravishda o`zgaradi (disk chekkasida
𝑣2 = 𝑣2𝑚𝑎𝑥) bo`ladi.
Shataksirash bo`lmaganda 𝑣1 va 𝑣2 tezliklari kontakt chizig`i bo`ylab teng bo`lishi kerak. Ammo ko`rilayotgan konstruksiyada tezliklar faqat kontakt chizig`idagi bir nuqtada (tebranish polyusida) teng bo`ladi. Bu nuqtada
𝑛1⁄𝑛2 = 𝑑2⁄𝑑1 bo`ladi.
Kontakt chizig`ining boshqa hamma nuqtalarida 𝑣𝑠𝑖𝑟 = 𝑣1 − 𝑣2 tezlikli sirpanish kuzatiladi. 6.6shaklda kontakt chizig`i bo`ylab sirpanish tezliklari epyurasi yo`g`on chiziqlarda tasvirlangan.
Uchburchaklarning o`xshashligidan sirpanish tezligining maksimal qiymati quyidagicha topiladi.
𝑣12 𝑏 𝜋𝑛1 𝑏
𝑣𝑐𝑖𝑟 =
𝑑2
(2 + ∆) = [30𝑖] (2 + ∆) (6.11)
|
| |
