5.2-§. Zanjirli uzatmaning asosiy tasniflari
Uzatmaning quvvati. Zanjirli uzatmalar ko`pincha 100 kVt gacha quvvat uzatish uchun xizmat qiladi
𝑃 = 𝐹𝑡𝑣. (5.1)
Zanjirning tezligi va yulduzchaning aylanishlar takroriyligi
𝑛𝑧𝑡
𝑣 =
, (5.2)
60
bu yerda z - yulduzcha tishlarining soni, 𝑡 - zanjir qadami, n - yulduzchaning aylanishlar chastotasi, min-1.
Zanjirning tezligi va yulduzchaning aylanishlar chastotasi yeyilish, shovqin va yuritmaning dinamik yuklanishga sabab bo`ladi. Sekin yurar va o`rta tezlikka
ega bo`lgan, tezligi v = 15 m/s va aylanishlar chastotasi n < 500 min-1 uzatmalar ko`p tarqalgan. Lekin aylanishlar takroriyligi 3000 min-1 gacha bo`lgan uzatmada ham uchrab turadi. Tezyurar dvigatellarda zanjirli uzatmani odatda reduktordan keyin o`rnatiladi.
Uzatish nisbati
𝑖 =
𝑛1
𝑛2
𝑧2
=
𝑧1
. (5.3)
Uzatish soni i - ning keng tarqalgan qiymatlari 6 gacha. i katta qiymatga ega bo`lganda gabarit o`lchamlari katta bo`lganligi sababli bir pog`onali uzatma tayyorlash maqsadga muvofiq emas.
Uzatmaning foydali ish koeffisienti. Zanjirli uzatmaning foydali ish koeffisientiga yulduzcha tishlarida, zanjir sharnirlarida, hamda val tayanchlarida hosil bo`ladigan ishqalanishlar ta’sir etadi. Zanjirni moyli vannaga botirib moylash sharoitida, moy aralashtirish uchun sarflangan yo`qotishlar ham hisobga olinadi. Foydali ish koeffisientining o`rtacha qiymati ≈ 0,96...0,98.
O`qlararo masofa va zanjir uzunligi. Minimal o`qlararo masofa yulduzchalar orasidagi minimal ruxsat etilgan masofa bilan chegaralanadi (30...50 mm):
𝑎 𝑚𝑖𝑛 = (𝑑𝑎1 + 𝑑𝑎2)⁄2 + (30 … 50) (5.4).
𝑑 𝑎1 - yulduzchaning tashqi diametri.
Amalda zanjir umrboqiyligi talablaridan
𝑎 = (30 … 50)𝑡 (5.5)
olish tavsiya etiladi. Bu yerda i ning kichik qiymatlari uchun i ≈ 1…2 va katta qiymatlar uchun i ≈ 6...7 tavsiya etiladi.
Zanjirning qadami yoki zanjir zvenolarining soni bo`yicha ifodalangan uzunligi,
2𝑎
𝑧1 + 𝑧2
𝑧2 − 𝑧1
2 𝑡
𝐿𝑝 =
𝑡 +
2 + (
2𝜋 )
𝑎 . (5.6)
Ushbu formula tasma uzunligi formulasiga o`xshash va taqribiy hisoblanadi.
𝐿 𝑝 qiymati butun juft son qilib yaxlitlab olinadi. Agar toq olinsa u holda zanjirni ulash uchun maxsus biriktiruvchi zveno qo`llash kerak bo`ladi. Qabul qilingan 𝐿𝑝
uchun a - ning qiymati aniqlanadi
𝑡 𝑧1 + 𝑧2
𝑧1 + 𝑧2 2 𝑧2 − 𝑧1 2
𝑎 = 4 [𝐿𝑝 − 2 + √(𝐿𝑝 −
2 ) − 8 (
2𝜋 )
]. (5.7)
Uzatma etaklanuvchi tarmog`i ozgina osilib turganda yahshi ishlaydi. Shu sababli hisobiy o`qlararo masofani taxminan (0,002…0,004)a ulushga qisqartirish tavsiya etiladi. Zanjir uzunligi sharnirlar yeyilishi hisobiga ko`payib boradi. Shu sababli konstruksiyada zanjir osilishini sozlab turish uchun maxsus qurilmalar qo`llash kerak bo`ladi. Odatda bu val tayanchlaridan birini surish yoki maxsus taranglovchi yulduzcha o`rnatish hisobiga amalga oshiriladi.
Amaliy hisoblarda zanjir qadami uzatilayotgan moment-𝑇, ekvivalent yuklanish - 𝐾𝑒, etakchi yulduzcha tishlari soni ƶ1 va zanjir sharnirlari uchun ruxsat etilgan bosim [𝑝], hamda zanjir qatori 𝑚 asosida quyidagi formula bilan
hisoblanadi
3 𝑇1 ∙ 𝐾𝑒
Topilgan qadam qiymat ГОСТ 13568-75∗asosida standartlashtiriladi, bu standart, bir qatorli rolikli zanjirlar uchun 5.1- jadvalda, ikki qatorli rolikli zanjirlar uchun 5.2- jadvalda keltirilgan:
5.1- jadval
t
|
𝐵ВН
|
d
|
𝑑1
|
h
|
b
|
Q,
kN
|
q 𝑘𝑔
𝑚
|
𝐴𝑜п,
𝑚𝑚2
|
9,525
|
5,72
|
3,28
|
6,35
|
8,5
|
17
|
9,1
|
0,45
|
28,1
|
12,7
|
7,75
|
4,45
|
8,51
|
11,8
|
21
|
18,2
|
0,75
|
39,6
|
15,875
|
9,65
|
5,08
|
10,16
|
14,8
|
24
|
22,7
|
1,0
|
54,8
|
19,05
|
12,7
|
5,96
|
11,91
|
18,2
|
33
|
31,8
|
1,9
|
105,8
|
25,4
|
15,88
|
7,95
|
15,88
|
24,2
|
39
|
60,0
|
2,6
|
179,7
|
31,75
|
19,05
|
9,55
|
19,05
|
30.2
|
46
|
88,5
|
3,8
|
262
|
38,1
|
25,4
|
11,12
|
22,23
|
36,2
|
58
|
127,0
|
5,5
|
394
|
44,45
|
25,4
|
12,72
|
25,4
|
42,4
|
62
|
172,4
|
7,5
|
473
|
50,8
|
31,75
|
14,29
|
28,58
|
48,3
|
72
|
226,8
|
9,7
|
646
|
Izoh: 1. Standart burg`ulash qurilmalari zanjirlariga ta’alluqli emas.
𝐴𝑜п, 𝑚𝑚2 kattalik sharnirning tayanch yuzalari tasvirini bildiradi. Q- buzuvchi yuklama; q-1 metr zanjir og`irligi.
O`tuvchi zvenolarda Q,qiymatini 20% ga kamaytirishga ruxsat etiladi.
|
5.2- jadval
t
|
𝐵ВН
|
d
|
𝑑1
|
h
|
b
|
A
|
Q,
kN
|
q 𝑘𝑔
𝑚
|
𝐴𝑜п,
𝑚𝑚2
|
12,7
|
7,75
|
4,45
|
8,51
|
11,8
|
35
|
13,92
|
31,8
|
1,4
|
105
|
15,875
|
9,65
|
5,08
|
10,16
|
14,8
|
42
|
16,59
|
45,4
|
1,9
|
140
|
19,05
|
12,7
|
5,96
|
11,91
|
18,2
|
54
|
25,50
|
72,0
|
3,5
|
211
|
25,4
|
15,88
|
7,95
|
15,88
|
24,2
|
68
|
29,29
|
113,4
|
5,0
|
359
|
31,75
|
19,05
|
9,55
|
19,05
|
30.2
|
82
|
35,76
|
177,0
|
7,3
|
524
|
38,1
|
25,4
|
11,12
|
22,23
|
36,2
|
104
|
45,44
|
254,0
|
11,0
|
788
|
44,45
|
25,4
|
12,72
|
25,4
|
42,4
|
110
|
48,87
|
344,8
|
14,4
|
946
|
50,8
|
31,75
|
14,29
|
28,58
|
48,3
|
130
|
58,55
|
453,6
|
19,1
|
1292
|
Izoh: Belgilanishlar 7.15 jadvalidagidek; qo`shimcha o`lcham A-zanjirning birinchi va ikkinchi qatori roliklari o`rtasidan o`tuvchi tekisliklar orasidagi masofa.
|
|
