76
qobiliyatini o‘stiradi, sog‘lom turmush tarziga ehtiyojni tarbiyalaydi, bu esa uzoq yillar
mustahkam salomatlik va ijodiy faollik garovidir.
Shuning uchun o‘quvchi va talaba yoshlarni jismoniy tarbiya qilish bo‘yicha o‘quv
jarayonlarni takomillashtirish respublikaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida muhim
davlat ahamiyatiga ega, chunki yoshlar salomatligi omili xalq xo‘jaligi uchun ishchi
resurslar rezervini tayyorlashning asosi hisoblanadi. Shu munosabat bilan oliy o‘quv
yurtlari dargohidan chiqayotgan mustaqil
O‘zbekiston Respublikasi xalq xo‘jaligining bo‘lajak mutaxassislari jismoniy tarbiya
va sportni mehnat faoliyatida,
turmushda, harbiy burchni bajarishda joriy etishga tayyor
bo‘lishlari va sportning ishlab chiqarishning iqtisodiy ko‘rsatkichlariga ijobiy ta’sir etishini
chuqur tushunishlari kerak.
Hozirgi vaqtda o‘quvchi va talaba yoshlar salomatligida jiddiy kamchiliklar
mavjudligi aniqlangan. Bunga yoshlarning kam harakatliligi sabab bo‘lmoqda. Kam
harakatlilik semizlik, diabet, nevroz, yassi tovonlik, qomatning buzilishi kabi
kasalliklarning rivojlanishiga olib keladi.
Jismoniy tarbiya bo‘yicha mutaxassislar harakat faolligini salomatlikni saqlash va
mustahkamlashda muhim omil hisoblaydilar. Jismoniy tarbiya bo‘yicha majmuaviy dastur
o‘sib kelayotgan avlodni har tomonlama rivojlanishiga,
salomatlikni mustahkamlashga,
chiniqtirishga, o‘quvchilarning ish qobiliyatining o‘sishiga, kundalik harakat rejimini
tashkil etishga yo‘naltirish lozim. Ayni paytda shuni ham aytib o‘tish kerakki, pedagogika
sog‘lomlashtiruvchi jismoniy tarbiyaning shakllari, vositalari, usullari va metodik
ko‘rsatmalarni ishlab chiqishga etarlicha e’tibor bermagan.
Shu paytga qadar jismoniy tarbiyada o‘quvchi va talabalar, asosan, chidamlilik,
chaqqonlik, kuch, tezlik, chayirlik va boshqa sifatlarni rivojlantirish g‘oyasi asosiy o‘rin
egallagan. Yosh sportchilarni,
shuningdek, yuqori malakali sportchilarni tayyorlash
masalalarini hal qiluvchi sport mashg‘ulotlari metodologiyaning bazisi hisoblanadi.
77
Bundan tashqari, insonning salomatlikni asrash va mustahkamlashga, jismoniy
mashg‘ulotlardan oladigan qoniqishga bo‘lgan ehtiyojini, uning qiziqishlarini ham
e’tiborga olish kerak.
Yoshlarni jismonan tarbiya qilishda individual yondashuv sog‘lomlashtiruvchi
jismoniy tarbiya pedagogik tizimining asosiy yo‘nalishiga aylanishi kerak. Shu munosabat
bilan inson barkamolligini majmuaviy baholash yordamida individual imkoniyatlarni
diagnostika qilish jismoniy etuklikka erishishning asosi bo‘lishi kerak.
Ayni paytda, jismoniy rivojlanish, gavda tuzilishi, jismoniy va funksional tayyorlik -
bularning barchasi muntazam jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarining natijasidir. Bunda inson
o‘z salomatligining mustahkamlanishi jihatidan qoniqish hosil qiladi. Bu esa o‘z navbatida
uning jismoniy
va aqliy faolligini oshiradi, natijada o‘quv va mehnat faoliyatining
unumdorligi oshadi
.
Sport – jismoniy madaniyatning tarkibiy qismi, musobaqa faoliyatini va unga
tayyorgarlikni qo’llashga asoslangan jismoniy tarbiya vositasi va usuli, bu jarayonda,
odamning potensial imkoniyatlari taqqoslanadi va baholanadi. Sport odamning jismoniy va
ma’naviy rivojlanishiga juda katta ta’sir ko’rsatadi. Undan tashqari, sport bilan faol
shug’ullanish yoshlarni sog’lom turmush tarzini olib borishlariga ko’maklashadi. Masalan,
sport bilan shug’ullanadigan talabalarning ko’pchiligi narkotiklarga
va tamaki chekishga
nisbatan salbiy munosabat bildirishadi. Undan tashqari, yosh sportchilar juda kam
holatlarda spirtli ichimliklarni iste’mol qilishadi. Aynan shuning uchun, mamlakatmizning
barcha oliy ta’lim muassasalarida sport stilini, sog’lom turmush tarzini targ’ibot qilish
maqsadga muvofiq. Afsuski, hozirgi vaqtda talabalarning hammasi ham sport bilan bog’liq
turmush tarzining ahamiyatini tushunishmaydi. Shundan kelib chiqqan holda, oliy ta’lim
muassasalaridagi jismoniy tarbiya o’qituvchilari mashg’ulotlarda sog’lom turmush
tarzining nazariy qoidalarini sabot bilan talabalarga tushuntirishga va ularni o’zlarining
kundalik turmush tarziga kiritishga undashga majburdirlar.
78
Oliy ta’lim muassasasida o’qish davrida bo’lajak mutaxassisning
shakllanishi sodir
bo’layotganida, talabalarda o‘z ustida doimiy ishlash, organizmning xususiyatlarini,
ratsional ovqatlanishni, o’zining jismoniy potensialini optimal qo’llashni o’rganish,
sog’lom turmush tarzini olib borish zaruratiga ishonch shakllanadi. Sog’lom turmush tarzi
omillarini tadqiq qilish, unga nisbatan munosabatning dinamikasi pastga qarab
ketayotganligini, ushbu pasayish ijtimoiy muhitdagi o’zgarishlar va turmush darajasining
umumiy pasayishi bilan belgilanishini ko’rsatdi.
-har tomonlama jismoniy rivojlanish va talabalarning jismoniy tayyorgarligini yuqori
darajasiga erishishga;
-jismoniy
sifatlarni, ayniqsa, mazkur kasbiy faoliyat uchun muhim bo’lgan sifatlarni
ustivor va maxsus rivojlantirishga;
7 – jadval
Jismoniy tarbiya jarayonida umumiy pedagogik prinsiplar keng qo‘llaniladi,
chunonchi bu jarayon o‘rgatish va tarbiyalashning bir qismi bo‘lib hisoblanadi. Pedagogi
k prinsiplar jismoniy tarbiya jarayonida o‘ziga xos xislatlarni aks ettirib, maxsus mazmuni
ni ifoda etadi.
