Ijtimoiy fanlar va jismoniy madaniyat

163 
Kuch indeksi kuch ko’rsatkichini vaznga bo’lish bilan aniqlanadi va foizlarda 
ifodalanadi. Quyidagilar o’rtacha kattaliklar hisoblanadi: erkaklar qo’l kaftining kuchi 
vaznning 70–
ni, ayollarniki – 50–
ortchi erkaklarniki – 75–
ortchi 
ayollarniki – 60–
ni tashkil qiladi.Proporsionallik koeffisientini (PK) aniqlash paytida 
ikkita holatdagi gavda uzunligini (bo’yni) bilish kifoya: 
PK= tik turgandagi bo’yi – o’tirgandagi bo’yi / o’tirgandagi bo’yi x 100% 
PK normada = 87–
ni tashkil qiladi. Sport bilan shug’ullanish paytida PK katta 
ahamiyatga ega. PK past bo’lgan shaxslar, boshqa bir xildagi sharoitlarda, og’irlik 
markazining past joylashishiga ega, bu, gavdani fazodagi muvozanatining mustahkamligini 
talab qiladigan mashqlarni bajarish paytida (tog’ chang’isi sportida, tramplindan sakrashda, 
kurash va b.), ularga ustivorlik beradi. PK yuqori (92% dan yuqori) bo’lgan shaxslar 
sakrash va yugurish turlarida ustivorlikka ega bo‘ladilar. Ayollarda PK erkaklarnikidan 
birmuncha past bo’ladi. 
Gavda bichimi mustahkamligining ko‘rsatkichi, gavda uzunligi va gavda massasi 
summasi va nafas chiqarilgandagi ko’krak qafasining aylanasi o’rtasidagi farqni ifodalaydi. 
Masalan, bo’yi 181 sm., vazni 80 kg, ko‘krak qafasining aylanasi 90 sm bo’lganda, gavda 
bichimi mustahkamligining ko’rsatkichi 181 – (80+90) = 11 ga teng bo’ladi. 
Katta odamlarda farq 10 dan kam bo’lsa, ularning gavda bichimini mustahkam deb 
baholash mumkin, 10 dan 20 gacha –yaxshi sifatida, 21 dan to 25 gacha – o’rtacha, 26 dan 
to 35 gacha – kuchsiz va 36 dan yuqori bo’lsa – juda kuchsiz sifatida baholash mumkin. 
Lekin, agar gavda vaznining va ko’krak qafasi aylanasining kattaliklari 
mushaklarning rivojlanganligi bilan bog’liq bo’lmasdan, balki semirishning oqibati 
hisoblansa, gavda bichimi mustahkamligining ko’rsatkichi aldamchi bo’lishi mumkinligini 
ham hisobga olish lozim. 
Nafas funksiyasining muxim ko’rsatkichi – o‘pkaning tiriklik sig’imi (O’TS) 
hisoblanadi. O’TS kattaligi odamning yoshiga, jinsiga, gavdasining kattaliklariga va 

164 
jismoniy tayyorgarligiga bog’liq. Haqiqatda mavjud O’TS baho berish uchun, u, talab 
etiladigan, ya’ni shu odamda bo’lishi kerak bo’lgan O’TS bilan taqqoslanadi. Talab 
etiladigan O’TS ni aniqlash uchun Lyudvigning tenglamasi tavsiya qilinashi mumkin: 
O’TS = haqiqiy O’TS / talab etiladigan O’TS x 100% 
Erkaklarda: O’TS = (40×bo’yi sm) + (30×vazni kg) – 4400, 
Ayollarda: O’TS = (40× bo’yi sm) + (10× vazni kg) – 3800. 
Tayyorgarligi yaxshi bo’lgan odamlardagi mavjud O‘TS, harakat yo’nalishiga 
bog’liq holda, o’rtacha 4000 dan to 6000 ml atrofida farqlanadi. Tiriklik ko’rsatkichi, 
o‘pkaning tiriklik sig’imini gavda massasiga (garmmlarda) bo’lish bilan aniqlanadi. 
Bo’lishdan olingan xususiy ko’rsatkich erkaklarda 65-70 ml/g va ayollarda 55-60 ml/g dan 
past bo’lsa, bu, O‘TS yetarli emasligi yoki ortiqcha massa mavjudligi to’g’risida dalolat 
beradi. Ko‘krak qafasini rivojlanganligining proporsionallik indeksi, ko’krak qafasi 
aylanasining kattaligi (pauzada) bilan gavda uzunligining yarmini kattaligi o‘rtasidagi 
farqqa teng. Normadagi farq erkaklar uchun 5-8 sm., ayollar uchun 3-4 sm. ni tashkil 
qiladi. Agar, farq ko’rsatilgan raqamlarga teng yoki undan katta bo’lsa, unda bu, ko’krak 
qafasini yaxshi rivojlanganligini ko’rsatadi. Agar, u, ko‘rsatilgan kattaliklardan past yoki 
manfiy qiymatlarga ega bo’lsa, unda bu, ko’krak qafasini torligini bildiradi. 

Download 4,66 Mb.