13
th
- International Conference on Research in Humanities, Applied Sciences and Education
Hosted from Berlin, Germany
https://conferencea.org April 27
th
2023
33
6-7 yoshli bolalarda:
Ushbu yosh davrining baho munosabati turlaridan eng avvalgi navbatda, o‘z tashqi
ko‘rinishiga e’tibor beradi. Jismoniy mashqlarni mustaqil bajaradilarga, ularga tavsifiy baho
bera olishadi. Tabiat burchagi o‘simliklar va jonzodlarni parvarishlaydi,
ular orasida ham
“sevimli”, “chiroyli” va shu kabi baho qiymatiga ega rivojlanish shakllanadi. Ayni shu
yoshdan sog‘lik uchun “zararli” bo‘lgan harakatlarni tushunishadi ya’ni baho qiymatining
salbiy ko’rinishlatriga nisbatan ham ma’lum rivojlanish jarayonlari shakllanadi (chekish,
ichkilikbozlik, olov bilan o‘yinlar va hokazo). MTTda, ko‘chada va transportda o‘zini tutishga
doir baho qoidalarini bilishadi. Yo‘lovchi va velosiped haydovchilari uchun yo‘l harakatiga
oid bahoviy qoidalarini biladilar. Yong‘in xizmati (101), militsiya (102), tez yordam (103),
gaz xizmati (104) raqamlarini aytadilar.
Xavfli vaziyatlarda o‘zini qanday tutishni
biladi va tushuntirishadi, ya’ni baho
munosabatining ko’rinishlari mavjud hisoblanadi. Supermarket, shahar, qishloq va dalada
yo‘qolib qolganda bahoviy o‘zini qanday tutish kerakligini tushunadilar.
Mustaqillikka
intiladi, o‘z jinsi (gender), oilaviy mansubligi haqida ijobiy his-tuyg‘ularni tan oladi va his
qiladi. O‘z millati, tili va madaniyatining bahoviy asosiy elementlarini bilishadi.
Yuklanayotgan bahoviy vazifalarni qabul qiladi va faollikni ko‘rsatadi. O‘z qarorlarini qabul
qila olish layoqatini namoyon qila oladilar. Boshqalarga o‘rnak bo‘lishga intiladilar.
Hissiyotlar va ularni boshqara olishadilar, bu jarayon ham bahoviy munosabat
shakllangandagina namoyon bo’ladi. O‘z hissiyotlarini namoyon qilishni nazorat qila oladilar.
Turli ijtimoiy vaziyatlarda emotsional bahoviy javob qaytara oladilar. O‘z
hissiy holatini
so‘zlar bilan ifoda eta oladi. Boshqa odamlar yoki adabiy asarlar qahramonlari bahoviy
hissiyotlari haqida gapira olishadi. O‘zini yomon his qilayotganlarga hamdard bo‘ladi va
ularni ovuntiradi.
Kattalar va tengdoshlari bilan osonlik bilan baho munosabatiga oid muloqotga kirishadi. Qiyin
bahoviy vaziyatlarda konstruktiv yechim izlaydi. Boshqalar xatti-harakatlari to‘g‘risida o‘z
taassurotlarini ifoda etadi. Boshqalar muvaffaqiyatiga quvonish qobiliyatini namoyon
qiladilar. Ziddiyatlarni hal qilishning bir nechta usulidan foydalanadi (tinchlantiradi, o‘z
o‘yinchog‘ini beradi, muloyim so‘zlar aytadi). O‘yinlar o‘ylab topadi, syujetli-rolli o‘yilarda
qatnashadi, turli ertaklarni dramalshtirishda qatnashadi.
Gapdagi sinonim va antonimlarni topib, berilgan so‘zlarga ularni moslaydi. Bu jarayon ham
bahoviy munosabatning shakllangsanligidan dalolat beradi. Musiqa
asarining kayfiyati va
xarakterini aniqlashga qodir bo‘lishadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda chaqaloqlik davridan boshlab baho munosabati shakllanadi.
Har bir yosh davrda turli ko’rinishdagi bahoviy munosabatlar shakllanadi.
Tarbiyalanuvchilarning yuqoridagi ma’lumotlari asosida bir qancha metodik ishlanmalar va
nazariyalarda qo’llash mumkin. Malumotlar “Ilk qadam” Davlat o’quv dasturi asosida
shakllantirilgan.
