10
Dissertatsiyaning
“Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarida texnologik
loyihalash kompetensiyasini rivojlantirishning nazariy asoslari” deb nomlangan
birinchi bobida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining texnologik ta’limini
rivojlantirishning zamonaviy tendensiyalari,
texnologik loyihalashtirish, texnologik
loyihalash kompetensiyasini rivojlantirishning pedagogik imkoniyatlarini oshirish
sharoitlari o‘rganilgan.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar
yoshlarga ta’lim berishda asosiy maqsadni belgilash borasida o‘zgarishlarni taqazo
qildi.
“Texnologiya” fanini ta’lim sohasiga joriy qilishda bo‘lajak boshlang‘ich sinf
o‘qituvchilari o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan loyihalash kompetensiyalari texnologiyada
faoliyatli yondashuvni takomillashtirishga alohida e’tibor qaratish kerakligini
anglatadi.
Texnologiya (yunoncha “technologia” so‘zidan olingan) – bu mahsulot yaratish
va rivojlantirish hamda bilim olish uchun ishlatiladigan san’at, mahorat yoki
qobiliyat.
Sh.S.Sharipov va N.A.Muslimovning ilmiy ishlarida “texnologiya” o‘zida
to‘rtta mohiyat xususiyatlarini birlashtirgan ko‘p jihatli tushuncha – ob’ekt, bilim,
jarayon va iroda (motivatsiya, ehtiyojlar, niyatlar, qadriyatlar) sifatida ta’riflanadi. Bu
usullar o‘zaro aloqador bo‘lib, ularning natijasi inson yaratgan moddiy olam
hisoblanadi.
Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining texnologik ko‘nikmalarga ega
qo‘l mehnati reproduktiv usul bilan foydali narsalar yasashga mo‘ljallangan hamda
yo‘naltirgan sharoitlarda ijodiy shakllangan kasbiy tayyorgarligining
tarkibiy qismi
sanaladi. Pedagogika oliy ta’lim muassasalarida “Texnologiya” fanini o‘qitishga
texnologik jihatdan tayyorgarlik ko‘rmagan, fanning o‘quv dasturi mohiyati, o‘qitish
maqsadini bilmaydigan boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi o‘quvchilarining zamonaviy
texnologik ta’limi uchun shart-sharoitlarni yarata olmaydi. Texnologiyani o‘rganishni
takomillashtirishni bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining texnologik loyihalash
kompetensiyasini rivojlantirishdan boshlash zarurligi shubhasiz.
Shular asosida ilmiy-tadqiqot ishimiz doirasida texnologiya fani o‘quv dasturi
doirasida texnologik loyihalash kompetensiyalarini amalga oshirish jarayonini
loyihalash kompetensiyalarini rivojlantirish metodikasini takomillashtirish o‘rganildi.
Texnologik ta’lim bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining keng madaniy
saviyasi, unumli ijodiy tafakkuri, ijodiy qobiliyatlari, imkoni boricha individual
rivojlanishi, insonning o‘zgartiruvchilik, loyihalash kompetensiyalarini rivojlantirish
qonuniyatlari bilan tanishish hamda
eng oddiy texnologik bilim, ko‘nikma va
malakalarni o‘zlashtirish jarayonida shaxsning ma’naviy-axloqiy xislatlarini
shakllantirish jarayonini ta’minlashi lozim bo‘ladi. “Texnologiya va uni o‘qitish
metodikasi” fanining mazmuni bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining ijtimoiy
ahamiyatli shaxsiy xislatlarini rivojlantirish, eng oddiy kreativ qobiliyatlari,
loyihalash kompetensiyalarini shakllantirish va rivojlantirish vositasi sifatida qabul
qilinadi. Fan mazmunida bilimlar va qobiliyatlar, texnologik madaniyat asoslari aks
11
etgan bo‘lib, bu insonning har qanday amaliy faoliyati uchun xos bo‘lgan dastlabki
umumiy texnik bilimlar va ijodiy qobiliyatlardir. Demak,
texnologik bilimlar va
ijodiy qobiliyatlar kamchiliklari kengaytirish tamoyiliga ko‘ra o‘rganiladi. Bu
bilimlar, avvalo, texnologik amallar, usullar va jarayonlar, shuningdek, ishlab
chiqarish iqtisodi va tashkillanishi hamda umumiy mehnat madaniyatining ular bilan
bog‘liq masalalaridir. Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining texnologik
bilimlar doirasi kengaytirilib, mehnatning yangi usullari hamda asbob-uskunalar,
materiallar turlarini o‘zlashtiradi.
Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining faoliyati o‘quvchilarga atrofdagi
borliqning variativ
usul va vositalarini egallash, boshqa fanlarni o‘rganishda
o‘zlashtirilgan ilmiy bilimlarni amaliy faoliyatda qo‘llash imkoniyatini ta’minlashga
qaratilgan bo‘lib, “Texnologiya va uni o‘qitish metodikasi” o‘quv fani mehnat
ta’limidan texnologik ta’limga o‘tishni yakunlaydi. Loyihalashtirilgan mehnat
faoliyati asosida yaratilgan ushbu fan bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining
texnologik, amaliy, iqtisodiy va ekologik tayyorgarligi, ularni kasbga yo‘naltirish
borasidagi ijobiy mahalliy va xorijiy tajribani sifat jihatidan yangi darajada amalga
oshirishga undaydi. Texnologiya va uni o‘qitish metodikasi fani integratsiyalashgan
xususiyatga ega. Integratsiya moddiy olamning turli hodisalari bilan tanishishdan
iborat. Bu hodisalar ularga xos bo‘lgan, inson faoliyatini amalga oshirish usullarida,
yog‘och, xom ashyo, harakat va axborotning variativ
texnologiyalarda namoyon
bo‘ladigan umumiy qonuniyatlari bilan birlashgan.
Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining texnologik loyihalash
kompetensiyasini rivojlantirish mazmuniga nisbatan quyidagi talablarni taklif
qilamiz:
1. Texnologiya ta’limning zamonaviy maqsadlari – har bir o‘quvchi shaxsini
rivojlantirishni – aks ettirishi lozim.
2. Texnologik loyihalash kompetensiyasini rivojlantirish mazmuni zamonaviy
texnologik ta’limga yo‘nalgan bo‘lishi lozim. Bu quyidagilarni nazarda tutadi:
talabalar ongida olamning yaxlit texnologik manzarasini shakllantirish; kreativ
faoliyatning umumiy uslublari va vositalari, ya’ni texnologiyalarni o‘rganish va
ularni o‘zlashtirish; talabalarning texnologik tafakkurini
va ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirish.
3. Texnologik loyihalash kompetensiyasini rivojlantirish mazmunining
texnologik komponenti o‘rganilayotgan materialni umumlashtirish darajasini
oshirishga asoslanishi lozim: mazmun bir xillashtirilgan texnologik amallarni
o‘rganish ketma-ketligi sifatida tuziladi. Talabalar variativ faoliyat texnologiyalari
sohasida tarqoq bilimlarni emas, balki umumlashgan bilimlarni o‘zlashtiradi.
4. Texnologik loyihalash mazmuni talabalarning nafaqat texnologik, balki
kasbiy-pedagogik mahoratini ham shakllantirish vositasiga aylanishi lozim.
Dissertatsiyaning
“Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining texnologik
