|
Axborot tizimlarining rivojlanish bosqichlari
|
| bet | 8/87 | | Sana | 22.01.2024 | | Hajmi | 184,87 Kb. | | #143131 |
Bog'liq Informatsion texnologiyalar-fayllar.org| 4. Axborot tizimlarining rivojlanish bosqichlari
O‘rganilayotgan fan sohasini aks ettiruvchi ham umumiy, ham ayrim
xususiyatlarga ega bo‘lgan tizimning ko‘plab tushuncha va ta’riflari mavjud.
Tizim
deganda elementlari orasidagi va ularning xususiyatlari o‘rtasidagi
aloqalar majmuiga ega bo‘lgan, ya’ni bir-biriga chambarchas bog‘langan
qismlardan iborat bir butun obyektlar majmuasi tushuniladi. «Tizim»ni
aniqlashda quyidagi atamalar ishlatiladi: «obyektlar», «bog‘lanishlar» (aloqalar),
«xususiyatlar».
21
Obyektlar —
tizimning bir bo‘lagi yoki komponentlari bo‘lib, jismoniy,
matematik o‘zgaruvchan tenglamalar, qoida va qonunlar, texnologik jarayonlar,
axborot jarayonlari, ishlab chiqarish bo‘linmalari kabi ko‘plab cheklanmagan
qismlarga ega.
Xususiyatlar —
bu obyektning sifatini ifodalovchi parametrlardir.
Xususiyat tizimning ma’lum bir o‘lchamga ega obyektlarini bittalab miqdoriy
jihatdan bayon etish imkonini beradi. Obyektlarning xususiyatlari tizim harakati
natijasida o‘zgarishi mumkin.
Bog‘lanishlar (aloqalar)
obyektlar va ularning xususiyatlarini tizim
jarayonida yagona yaxlitlikka birlashtiradi. Bunda barcha tizim elementlarining
kenja tizimlari va tizimlar o‘rtasida aloqa bo‘lishi nazarda tutiladi. Ayrim
umumiy qonuniyatlar, qoidalar yoki tamoyillar bilan birlashuvchilar o‘rtasida
aloqaning mavjud bo‘lishi tizimning asosiy tushunchasi sanaladi. Boshqalar
bilan biror-bir aloqaga ega bo‘lmagan element ko‘rib chiqilayotgan tizimga
kirmaydi.
Tizimning xususiyatlari
quyidagilar sanaladi: elementlar murakkabligi,
maqsadga qaratilganligi, turli-tumanligi hamda ular tabiati, tarkiblashganligi,
bo‘linishligidir.
Tashkiliy murakkablik tizimning asosiy xususiyati sanaladi va u elementlar
o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar (o‘zaro harakatlar) miqdori bilan aniqlanadi.
Elementlar o‘rtasidagi chatishib, qo‘shilib ketgan o‘zaro aloqalar shunday
tuzilganki, u birorta parametr aloqasining o‘zgarishiga olib keladi.
Tashkiliy murakkablik elementlar tizimini tashkil etuvchi tavsiflar miqdori
bo‘lmagan, yaxlit holda, faqat tizimga tegishli tavsiflarni aniqlaydi. Umuman
olganda, tizim uni tashkil etuvchi elementlardan boshqacharoq tavsiflarga ega
bo‘libgina qolmay, balki uning barcha qismlaridan sifat jihatidan farqlanadi.
Shuningdek elementlar ega bo‘lmagan boshqa vazifalarni ham bajarish
xususiyatiga ega.
Tizim
butunligining
o‘ziga
xosligi
bilan
aniqlanadigan
yangi
xususiyatlarning paydo bo‘lishi ba’zan emerjentlik (inglizcha «emergent» —
22
yuzaga keluvchi, paydo bo‘luvchi) deb ataladi. Tizimlarni qismlarga, ayniqsa
o‘zi tarkib topadigan elementlarga bo‘lganda bunday vazifalar yoki tavsiflar o‘z-
o‘zidan yo‘q bo‘ladi.
|
| |
